Rita Ouedraogo - Exhibition Opening 'KAZAL - Narrating Haitian Narratives'. Photo: Maarten Nauw / Framer Framed De camera als belichaamde kennis
Tekst Rita Ouédraogo
Mei 2022
In de tentoonstelling KAZAL – Narrating Haitian Memories (2022) tonen en reconstrueren zes documentaire fotografen van het collectief Koletktif 2 Dimanyson (K2D) en beeldend kunstenaar Tessa Mars herinnering aan het bloedbad dat plaatsvond in Kazal, onder het toedoen van de toenmalige dictator François Duvalier. Enkele jaren nadat het collectief K2D begon met het project KAZAL, Memories of a Massacre under Duvalier: A Photographic Approach, dat in 2019 eerder werd tentoongesteld in Port-au-Prince, Haiti, wordt dit nu gepresenteerd bij Framer Framed in Amsterdam. Het publiek ontmoet K2D als collectief, maar ook als individuele fotografen wier blik viel op een vaak gemeden gebeurtenis: een misdaad tegen de menselijkheid. Wat betekent het voor het publiek in Amsterdam – in al hun diversiteit – om zich met het werk van K2D bezig te houden? Fotografie als medium dat het geheugen vertelt, lijkt van cruciaal belang om te bemiddelen hoe wij, in Nederland, ons bewust worden van en verantwoordelijk worden voor onze eigen manier van kunstbeschouwing.
Het Haitiaanse collectief K2D ging naar Kazal, een plattelandsstadje in Haiti om contact te maken met inwoners die het brute bloedbad onder de dictatuur van François Duvalier in 1969 hebben meegemaakt. In een bloedige campagne tegen vermeende dissidente vermoordde Duvalier naar schatting 30.000 mensen tijdens zijn veertienjarige regime van 1957 tot 1971. François Duvalier was een leider die werd gesteund door zowel Noord-Amerikaanse als Europese economische en politieke belangen. Ook zijn zoon Jean-Claude Duvalier was verantwoordelijk voor wijdverspreide martelingen en moorden toen hij zijn vader de daaropvolgende vijftien jaar opvolgde als ‘president voor het leven’.
Driekwart van de huidige bevolking van Haiti is te jong om zich de dictatuur van Duvalier actief te herinneren. Drie jaar lang smeedde K2D banden met de inwoners van Kazal door verschillende methodes te gebruiken, niet alleen praten en luisteren. Samen vertelden en documenteerden ze herinneringen met behulp van het medium fotografie. Het resulterende project verkent de manieren waarop fotografie kan dienen als een vorm van belichaamde kennis, als een middel voor ‘victim-survivors’ (Régine Michelle Jean-Charles) om herinneringen te visualiseren die, bewust, met geweld zijn verdrongen. De leden van het K2D collectief onderzoeken hoe het krachtige – maar koloniaal problematische – medium fotografie kan helpen om verdrongen herinneringen te herstellen, te vertellen en trauma’s te verwerken. [1] De camera werkt hier als belichaamde kennis. Samen hebben de fotografen – Edine Celestin, Fabienne Douce, Reginald Louissaint Jr, Mackenson Saint Felix, Moise Pierre, Georges H. Rouzier – alternatieve perspectieven gevisualiseerd op een wrede geschiedenis. Zij herdenken samen met hen voor wie deze mogelijkheid was ontnomen: een noodzakelijke proces, gezien er zo weinig overlevenden zijn van het bloedbad van Kazal en van het regime Duvalier.
Photo: Koletktif 2 Dimanyson, behind the scenes of the project KAZAL, Memoirs of a massacre under Duvalier: A photographic approach
Naast de leden van het collectief K2D presenteert de Haïtiaanse kunstenares Tessa Mars eigen werk. Op verzoek van Framer Framed realiseerde zij nieuwe werk gebaseerd op het project van K2D. Zij gebruikt schilderkunst en sculpturen om het conceptuele argument van de tentoonstelling op eigen wijze vorm te geven, te voeden, te dragen en te contextualiseren. Voor Tessa Mars, momenteel in residentie aan de Rijksakademie in Amsterdam, biedt het vertellen van verhalen en het maken van beelden manieren om te overleven. Mystieke elementen, de werking van het geheugen en de Haïtiaanse geschiedenis zijn thema’s die vaak zichtbaar zijn in haar werk. Mars verkent de transformatieve strategieën voor overleving, verzet, empowerment en genezing. Samen vertellen de media waarmee Haitiaanse herinneringen worden verteld een complex verhaal van trauma, overleven, saamhorigheid en agency.
De afgelopen jaren is het onderzoek naar (intergenerationeel) trauma een terugkerend thema geworden binnen de (beeldende) kunst. Het lichaam en haar rol bij het opslaan en overdragen van historische ervaringen is daarbij een belangrijk onderzoeksgebied. Diverse kunstenaars en curatoren maakten de afgelopen jaren werken en tentoonstellingen bij Framer Framed die de geschiedenis door een alternatieve lens beschouwen om nieuwe methoden te ontwikkelen om geschiedenis, herinnering en geheugen te documenteren en te verwerken. Het streven is te komen tot een meer inclusieve geschiedschrijving. [2]
Maar wat betekent het om dit verhaal te presenteren in de Nederlandse context die ogenschijnlijk geen directe relatie heeft met Haiti? Als het streven naar een dekoloniale betrokkenheid ook een rigoureuze reflectie op de eigen positie betekent, dan moeten we ons de vraag stellen wat gebeurt er dan als we, hier in Nederland, in Amsterdam bij Framer Framed in een white cube kunstruimte de wreedheden vertonen die het bloedbad van François Duvalier in 1969 veroorzaakte? Hoe kunnen we dit belangrijke verhaal, zoals verteld door het collectief K2D uit Haiti in Amsterdam vertellen? Zijn we (allemaal) in staat om te ‘luisteren naar de beelden’ en te kijken met ‘de zwarte blik’, concepten die Tina Campt [3] ons vraagt te hanteren wanneer vragen over (zelf)representatie zich in Europa voordoen? Hoe vraagt K2D, wanneer ze hun uit Haiti afkomstige fotografie in Europa presenteren, ons om dit fotografische werk te beschouwen als “sites of creativity, refusal, and expression of a persistent hope for more”. [4]
[1] Potential History: Unlearning Imperialism (Verso Books 2019) [2] Towards a decolonial curatorial practice, by Chandra Frank [3] Tina Campt is Professor of Humanities and Modern Culture and Media at Brown University en voorzitter van de afdeling Africana Studies vraagt ons om ons bezig te houden met concepten als ‘luisteren naar beelden’ en ‘de zwarte blik’. In Image Matters traceert Tina M. Campt de opkomst van een zwart Europees identiteit door te onderzoeken hoe specifieke zwarte Europese gemeenschappen familiefotografie gebruikten om vormen van identificatie en gemeenschap te creëren. [4] Break This Down: Professor Tina Campt on “Listening to Images”, september 14, 2017, https://barnard.edu/news/listening-images
Fotografie / Caraiben / Conflict / Omstreden erfgoed /
Exposities
