Recensie: ‘On the Nature of Botanical Gardens’ bij Framer Framed

Zico Albaiquni, 'Ruwatan Tanah Air Beta, Reciting Rites in its Sites' (2019), oil and synthetic polymer on canvas, 600 x 200 cm. Commissioned by Framer Framed. Image courtesy of Framer Framed, photograph by Eva Broekema.

Recensie: ‘On the Nature of Botanical Gardens’ bij Framer Framed

Door Ian Tee
Art and Market, 28 februari 2020

Vandaag de dag zijn botanische tuinen vooral plaatsen van ontspanning, waar men een grote verscheidenheid aan planten en bloemen van over de hele wereld kan bekijken. Toch zijn ze ook plekken die intrinsiek verbonden zijn met de koloniale praktijken van het verzamelen en tentoonstellen van ‘etnografische’ objecten. In Amsterdam werpt de nieuwste tentoonstelling van Framer Framed licht op de schaduwzijde van botanische tuinen als een manier om te kijken naar wat er door het kolonialisme verloren is gegaan. De tentoonstelling On the Nature of Botanical Gardens is samengesteld door de in Jakarta gevestigde academicus Sadiah Boonstra en toont werk van negen hedendaagse Indonesische kunstenaars.

De tentoonstelling is gebaseerd op Walter Mignolo’s concept van ‘dekolonialiteit’ dat een herverbinding voorstelt met manieren van denken en leven van vóór het kolonialisme. Dit houdt een kritische politisering in van de manier waarop kennis tot stand komt en wiens perspectieven worden gewaardeerd. Zico Albaiquni ondermijnt de Nederlandse koloniale blik door afbeeldingen van Mooi Indië schilderijen te combineren met verhalen uit verschillende culturen en geschiedenissen. Zijn monumentale schilderij Ruwatan Tanah Air Beta, Reciting Rites in its Sites toont het paviljoen in de Kebun Raya Bogor (Nationale Botanische Tuin Bogor) waar de kunstenaar een ‘ruwatan’, of traditioneel Soedanees reinigingsritueel bijwoonde. Door verwijzingen naar het stenen beeld van de Hindi god Nandi en platte manden met rijst die vaak worden gebruikt in ruwatan, wordt Zico’s schilderij een soort reinigingsritueel dat het perspectief van de kijker verschuift naar de Soedanese culturele tradities.

Curator Sadiah Boonstra voor Samuel Indratma’s werk ‘Putri Penunggu Pohon’ (2018) en ‘Dewa en Dewi Penunggu Pohon’ (2019-2020). Afbeelding courtesy Framer Framed, foto: Maarten Nauw.

Boonstra schrijft haar carrière-lange interesse in het confronteren van koloniale geschiedenissen, collectie- en tentoonstellingspraktijken toe aan een vormende periode als stagiaire assistent-curator bij het Tropenmuseum in Amsterdam. ‘Wat er in Indonesië gebeurt, is precies wat Mignolo omschrijft als “dekoloniale praktijk”,’ merkt ze op. Voortbordurend op Zico’s werk, vertelt de curator dat de platte manden met rijst in zijn schilderij ook een commentaar zijn op de tentoonstelling basic values van herman de vries die in 2015 bij Framer Framed plaatsvond. ‘We hebben deze tentoonstelling allebei gezien en vonden het nogal problematisch’, voegt ze eraan toe. ‘Het leek de natuur en de mensen in Indonesië te essentialiseren op een manier die sterk is gebaseerd op koloniale praktijken. De vries was nog nooit in Indonesië geweest en had alle kennis in de tentoonstelling uit boeken gehaald, precies als een fauteuilgeleerde zoals ook in de koloniale tijd gebruikelijk was.’

On the Nature of Botanical Gardens (2020), tentoonstellingsoverzicht bij Framer Framed. Afbeelding courtesy Framer Framed, foto: Eva Broekema

Een grote kracht van de tentoonstelling is de diversiteit van kunstenaars met betrekking tot geslacht, leeftijd en media. Hoewel het vanaf het begin een bewuste keuze was om te focussen op hedendaagse kunstenaars, benadrukt Boonstra dat een evenwicht in gender ook een belangrijke overweging was in haar selectie. Van de negen deelnemers zijn er vier man, vier vrouw en een collectief. Een sterke vrouwelijke stem is onder andere de gevestigde kunstenaar Arahmaiani, wiens werk ‘Memory of Nature’ bestaat uit een bak met levende planten die in de loop van de tentoonstelling blijven groeien. Geïnspireerd door haar contact met Tibetaanse monniken en hun zandschildertraditie, is het werk een herinterpretatie van de mandala in de context van vandaag. Door gebruik te maken van natuurlijke materialen zoals hout, aarde en planten, reflecteert Arahmaiani op de menselijke relatie met de natuur en de zorg die nodig is voor een harmonieus leven.

Dat gezegd hebbende, erkent de curator de beperking in geografische representatie aangezien de meeste kunstenaars afkomstig zijn uit Java, met uitzondering van Sinta Tantra die Balinees is.

Lifepatch is een multidisciplinair collectief dat zich bezighoudt met kunst, sociale vraagstukken, wetenschap en technologie. Hun bijdrage aan de tentoonstelling bestaat uit ‘Spectacular Healing’, een tweekanaals videowerk over de effecten van kolonisatie op de Batak-stam in Noord-Sumatra. Het uitgangspunt is de pustaha, een boek met kruiden- en medische kennis waarvan er tijdens de koloniale periode honderden zijn geroofd. Eén video toont het proces van het maken van jamu van natuurlijke ingrediënten, zoals wortels, schors, bloemen, zaden, bladeren en fruit; een tweede video toont een discussie tussen Lifepatch en medewerkers over de verbindingen tussen de botanische tuin, traditionele geneeswijzen en dekolonisatie.

Terwijl ‘Spectacular Healing’ gaat over de export van medische kennis, richt de serie ‘Noble Savage’ van Elia Nurvista zich op de beweging van goederen en mensen die wordt gefaciliteerd via handelsnetwerken die zijn opgezet ten tijde van het imperialisme. Het werk richt zich op de vraag wat buitenlands is. Terwijl ‘exotische’ luxeartikelen zoals tropisch fruit als positief en kostbaar worden beschouwd, worden mensen die uit dezelfde landen komen vaak gezien als ‘vreemdeling’. Elia voegt ironische kwaliteitslabels toe aan stillevens van oude meesters en plakt hedendaagse symbolen op afbeeldingen van de ‘nobele wilde’, een gebaar dat kritische en humoristische betekenislagen aan deze afbeeldingen toevoegt.

Lifepatch, ‘Spectacular Healing’, 2019, two channel video. Exhibition installation view at Framer Framed. Image courtesy of Framer Framed, photograph by Eva Broekema.

Elia Nurvista, ‘Noble Savage Series’, 2018-2019, print op canvas panelen, 80 x 100 cm. Gefinancierd door KfW Stiftung. Afbeelding courtesy de kunstenaar.

‘On the Nature of Botanical Gardens’ is een mooi voorbeeld van Mignolo’s concept van dekolonialiteit door de manier waarop het artistieke strategieën bijeen brengt die de grenzen tussen theorie en praktijk, wetenschap en activisme doen vervagen. De kunstenaars zijn zich goed bewust van hun plaats in de koloniale machtsmatrix en gaan daardoor verder dan alleen het problematiseren van het koloniale verleden om verschillende manieren van het bestaan te vinden. Dit resulteert in verschillende uitkomsten en accenten, waarbij sommige dienen als herinneringen aan marginale geschiedenissen, terwijl andere een herbeoordeling van de eigen houding uitlokken.

Tekst: Ian Tee
Vertaling: Irene de Craen
Fotografie: Eva Broekema

On the Nature of Botanical Gardens is te zien van 24 januari tot 16 augustus 2020 bij Framer Framed, Amsterdam. Deelnemende kunstenaars: Zico Albaiquni, Arahmaiani, Ade Darmawan, Edwin, Samuel Indratma, Lifepatch, Ipeh Nur, Elia Nurvista, Sinta Tantra.

We willen Art & Market (A&M) en Ian Tee bedanken voor de recensie. Klik hier om het originele artikel ‘On the Nature of Botanical Gardens’ bij Framer Framed door Ian Tee op de website van A&M te lezen.