We Curate - Naar een participatieve en inclusieve tentoonstellingspraktijk

Crisis of History - We Curate klankbordgroep

We Curate - Naar een participatieve en inclusieve tentoonstellingspraktijk

Onder de noemer We Curate is tijdens de expositiereeks Crisis of History geëxperimenteerd met nieuwe vormen van participatief cureren. Voor ieder deel van de trilogie is voor een andere vorm van inspraak gekozen, die zich steeds op andere wijze in de expositieruimte materialiseerde.

Framer Framed stelt sinds 2009 de positie van transculturele kunst in Nederlandse kunstinstellingen ter discussie in een reeks openbare bijeenkomsten en expertmeetings. Framer Framed organiseerde reeds meer dan 30 symposia, lezingen, artist talks en masterclasses binnen diverse culturele instellingen verspreid over Nederland. Het programma leverde een bijdrage aan publicaties, opiniestukken, exposities en radio uitzendingen met als doel een discussie op gang te brengen tussen het publiek en musea voor hedendaagse kunst, volkenkundige musea en erfgoedinstellingen op weg naar de ontwikkeling van een cross-disciplinair kunsthistorisch discours en een nieuwe inclusieve tentoonstellingspraktijk. Centraal in de werkwijze van Framer Framed is het betrekken van bezoekers en belanghebbenden bij het kritisch volgen van museaal beleid.

Waar Framer Framed zich oorspronkelijk richtte op institutionele kritiek door middel van analyses van bestaande exposities, maken we met de opening van de expositieruimte een volgende stap. De vraag is hoe we kritische reflectie, het delen van autoriteit en het afleggen van verantwoording in deze nieuwe setting kunnen vormgeven. Welke instrumenten zijn beschikbaar om al tijdens het maakproces nieuwe perspectieven te incorporeren in de verhalen die musea en kunstinstellingen produceren?

In de aanloop naar het eerste deel van de tentoonstellingsreeks Crisis of History is een klankbordgroep samengebracht die als co-curator kan optreden en de curator Robert Kluijver van advies voorzien. Tijdens het tweede deel stelde Katayoun Arian als curator in een eigen ruimte de expositie The End of This Story (And the Beginning of All Others) samen, die een dialoog aanging met de selectie van Robert Kluijver. In het derde deel heeft Elham Puriyamehr, een curator uit Iran, de gehele expositie in dialoog met Robert Kluijver vormgegeven.

We Curate – Klankbordgroep
Vanaf het eerste concept zijn er diverse bijeenkomsten georganiseerd waar Robert Kluijver zijn concept en longlist van kunstenaars aan de klankbordgroep heeft gepresenteerd. Gedurende een jaar hebben we in een serie van bijeenkomsten de totstandkoming van de expositie geanalyseerd met een diverse groep mensen. In deze bijeenkomsten werden onder leiding van Chris Keulemans de geselecteerde werken besproken en gingen de deelnemers op zoek naar de voor hen relevante thema’s die de kunstenaars in hun werk behandelen. De klankbordgroep leverde inhoudelijke feedback op het project. Op de longlist van 22 geselecteerde kunstenaars stonden slechts twee vrouwen. Vanuit de klankbordgroep kwam de suggestie daar een kritisch naar te kijken. Er waren geen kunstenaars uit de diaspora aanwezig. Dit suggereert dat het Midden- Oosten een duidelijk omsloten en geisoleerde regio betreft. Het houdt daarmee een traditionele tweedeling tussen ‘Wij en Zij’, het ‘Westen’ en het ‘niet-Westen’ in stand, terwijl er een levendige uitwisseling tussen Amsterdam, Nederland en het Midden-Oosten bestaat. Via economische handelsrelaties, geopolitieke belangen en migratie vormen de verschillende regio’s elkaars ontwikkeling en zijn sterk met elkaar vergroeid.

Dergelijke discussies heeft Robert Kluijver in zijn definitieve selectie meegenomen en zijn de tentoonstelling uiteindelijk ten goede gekomen. Naast deze inhoudelijke bijdrage hebben verschillende deelnemers hun reactie op de expositie in eigen publiekssprogramma’s vormgegeven, die een dialoog aangaat met de selectie van de curator en de tentoonstelling van een alternative context voorzien. Op deze manier hebben we getracht meerdere perspectieven in het project te integreren en de definitieve tentoonstelling in dialoog met verschillende ervaringsdeskundigen ontwikkelen. Voor Framer Framed was het een onderzoek naar een democratische curatele methodiek.

We Curate – Een dialoog tussen twee tentoonstellingen
Een ander project dat tot stand kwam op initiatief van de We Curate klankbordgroep was de expositie The End of This Story (And the Beginning of All Others) samengesteld door Katayoun Arian. De tentoonstelling plaatst een kritische kanttekening bij de representatiemodellen van de trilogie Crisis Of History.

The End of This Story (And the Beginning of All Others) vormt een alternatief op de visie zoals verwoordt door Robert Kluijver in de expositie Crisis of History #2. Vanuit een dialectische methode, bevraagt de tentoonstelling historiografische praktijken en diens betrouwbaarheid als bron van kennis. Door het naast elkaar tonen van het werk van twee kunstenaars wordt de constructie van het narratief uitgelicht en met de instrumenten van de archeoloog, zowel letterlijk als metaforisch, ondervraagd.

Deelnemend kunstenaars
Kaya Behkalam (DE)
Abla elBahrawy (EG)

Werken in de tentoonstelling
In de video installatie Fear Filled Her Heart as, Gazing Back, She Saw (A Farewell to the Monument) (2013) van Kaya Behkalam worden allegorische voorstellingen van Europese naties, belichaamd door vrouwelijke figuren zoals Germania, Marianne en Europa zelf, herhaaldelijk bestudeerd. Symbolische houdingen worden nagespeeld door een groep van in Caïro gevestigde dansers. Door middel van improvisatie en toe-eigening van de symbolische houdingen proberen ze hun lichaam in te zetten als archeologisch instrument. Zo wordt zowel het lichamelijke als het conceptuele, utopische en de gewelddadige oorsprong van zogenaamde ‘imagined communities’ getraceerd. Ook wordt het emancipatoire potentieel van de allegorische voorstelling door de dansers onderzocht, die in zijn dubbelzinnigheid monumentale modellen en grootse verhalen over de constructies van de Europese identiteit bevraagt.

In de tentoonstelling presenteert Abla elBahrawy een aantal uitkomsten van een groter onderzoeksproject over opgravingshuizen in Luxor, in Egypte. Haar onderzoek is gericht op een aantal onderbelichte en weinig bestudeerde gebouwen die gekenmerkt worden als plekken waar verschillende culturen en sociale klassen, onder aanhoudende koloniale en semi- koloniale omstandigheden, samenkomen. In haar onderzoek worden deze huizen het onderwerp van kritische en ruimtelijke analyse.

In het werk van Abla elBahrawy’s vormt het onderzoek naar archiefmateriaal de basis. Dit breidt zich uit tot experimenten waarin noties van visuele sporen en gelaagdheid worden onderzocht. De selectie van het materiaal dat getoond wordt, vertelt het verhaal van opgravingshuizen waaraan voortdurend wordt gebouwd. Hiermee wordt de geschiedenis van de huizen steeds herschreven en de gebouwen zelf hervormd waardoor de huizen kunnen worden beschouwd als ‘palimpsesten’ – een term die centraal staat in Abla elBahrawy’s werk. Volgens Abla elBahrawy vertegenwoordigen deze huizen als barbaarse modellen de archeologische praktijken binnen een veranderend, hedendaags en monumentaal landschap.

We Curate – Een dialoog tussen curatoren
Voor het samenstellen van het laatste deel van Crisis of History is een tweede curator aangetrokken, om samen met Robert Kluijver het derde deel van het drieluik vorm te geven. Elham Puriyamehr is een curator en schrijfster uit Iran, gevestigd in Teheran. Ze behaalde een Bachelor en Master toegepaste kunst aan de Art University of Tehran en is momenteel bezig met haar PhD over curatorial research aan de Alzahra University te Teheran. Voor de derde, afsluitende expositie werkte Robert Kluijver samen met de Iraanse curator Elham Puriyamehr. Zij licht de opzet van Crisis of History #3 – Beyond History toe:

Nederlands publiek krijgt niet voor het eerst kunst uit het Midden-Oosten te zien. Wat onderscheidt Beyond History van andere exposities?
Het expositie Crisis of History #3 – Beyond History betreft een essay waarin een keur aan jonge kunstenaars uit de regio afrekent met gangbare percepties van het Midden-Oosten. Deze tijd brengt ons een toenemende veelheid van verhalen en argumentaties. Hoewel deze verhalen metamorfoses ondergaan, blijven ze binnen het kader het grote historische meta-verhaal (de tegenstelling tussen Oost en West, red.). Beyond History wil de onzekerheid van het hedendaagse leven op een andere manier benaderen. De expositie stelt de moderne beschrijving van het Midden-Oosten ter discussie, we doorzien de gangbare beschrijving als een factor die de regio afzondert van de ‘echte wereld’. Beyond History zoekt daarom nieuw terrein, voorbij de definities en historische kaders die we kennen.

De geëxposeerde kunst ‘ondermijnt het ideologische bouwwerk van de geschiedenis’, aldus het Curatorial Statement. Welke methodes gebruiken kunstenaars daarvoor?
Het is duidelijk dat we allemaal leven in het framework van het historische meta-verhaal, theoretisch en praktisch. Toch zijn we niet zeker of dat verhaal betrouwbaar is, we leven in een staat van onzekerheid. Daarom denk ik als curator dat de beste methode is om dit discours van onzekerheid te gebruiken en het publiek in diezelfde situatie te plaatsen. Dat is ook precies de positie die kunstenaars met oprechtheid onderzoeken in hun werk. Uiteindelijk zijn het overigens niet de kunstenaars, maar de expositie als geheel die een gebied voorbij de grenzen van de geschiedenis moet laten zien.

Welke criteria waren vooral van belang voor de keuze van de kunstenaars?
Ik heb geprobeerd om kunstwerken te selecteren op basis van het onderwerp, de ruimte en het publiek. Voor zowel Robert als voor mij was het belangrijk om vanuit sociaal, cultureel, politiek en historisch standpunt persoonlijke visies van kunstenaars te verzamelen. Op deze manier hebben we een poging gedaan om het historische meta-verhaal te deconstrueren.

Wat hoop je uiteindelijk te bereiken met dit project?
Voor Robert en mij is het voorzien in een goed platform voor denken en discussie van wezenlijk belang. De expositie en lezingen doorbreken vanuit een eigentijdse benadering de bestaande begrenzingen en scheppen de mogelijkheid van een echte dialoog tussen de verschillende verhalen. Wat ons betreft kan die dialoog pas ontstaan als we het historische metaverhaal achter ons laten, dus voorbij de grenzen van de geschiedenis.

Crisis of History – Beyond History (2015). Foto: Michiel Landeweerd / Framer Framed

Verslaglegging
Het proces met de klankbordgroep werd door twee studenten gevold. Quiryn Kaasschieter, master student aan de Reinwardt Academie volgde de klankbordgroep vanaf het eerste idee voor zijn eindscriptie Master Museologie aan de Reinwardt Academie in Amsterdam. Zijn eindsciptie New Museology als leidraad voor de Tolhuistuin – Een praktijkgericht onderzoek voor participatiebeleid betrof een onderzoek naar de ervaringen rond participatief cureren rond de expositie Crisis of History.

Daarnaast was Julia Geven, eveneens stagair van de Reinwardt Academie, betrokken bij een inventarisatie van best practices op het gebied van publieksparticipatie en nieuwe vormen van participatief cureren. Zij schreef haar scriptie over de mogelijkheid tot duurzaam participatief cureren als advies voor het expositiebeleid van Framer Framed. Haar scriptie In Search of a Sustainist Museology? Sustainism in de Tolhuistuin werd gebaseerd op het ‘sustainism’, een theorie over hoe een plek zich verhoudt tot duurzaamheid en lokale gemeenschappen.

In een serie van drie gastcolleges aan het Amsterdam University College is de methodiek van participatief cureren besproken met de studenten. Deze colleges werden verzorgd door Josien Pieterse van Framer Framed en Elham Puriyamehr, die als gastcurator optrad in het derde deel van Crisis of History.

Community & Learning /