Maquette van Karen Gregazarian opgenomen in collectie Rijksmuseum

Karen Gegiazarian, 'Maquette' van asielzoekerscentrum Klompjan in Markelo. Foto: Maarten Nauw

Maquette van Karen Gregazarian opgenomen in collectie Rijksmuseum

Framer Framed is verheugd over het nieuws dat de maquette van Karen Gegiazarian wordt opgenomen in de collectie van het Rijksmuseum. In 2012 maakte hij de maquette als een weergave van de plek waar hij als asielzoeker verbleef met zijn gezin. Na ruim tien jaar rondzwerven en elf tussenlandingen is het werk afgelopen december aangekocht door het Rijksmuseum in Amsterdam. Hiermee is de maquette Nederlands erfgoed geworden.

Veel mensen ontfermden zich de afgelopen jaren over de maquette die Karen Gegiazarian maakte van het azc in Markelo. Uiteindelijk nam Milena Mulders samen met migratiehistoricus Hanneke Verbeek in 2020 de maquette onder haar hoede en bracht het onder bredere aandacht binnen het erfgoedproject Tussenlanding. Sindsdien stond het werk in het depot van het IISG, in Het Beaufort in Markelo en daarna in Framer Framed.

Toen het eind 2022 bij Framer Framed werd geplaatst, werd het voor het eerst als kunstwerk binnen een tentoonstellingscontext gepresenteerd. De tentoonstelling While Awaiting an Unknown Future van Karen Gegiazarian en Ribal El Khatib presenteerde werken die ze maakten tijdens hun verblijf in een asielzoekerscentrum. Het thema van de tentoonstelling was reflecteren op (tijdelijke) plekken waar herinneringen worden gecreëerd die bepalend zijn voor onze identiteitsvorming en tegelijkertijd een gevoel van ‘thuis’ geven. Ook stond centraal hoe deze plekken herinnerd kunnen worden en wat het betekent voor de betrokkenen als deze plekken abrupt verdwijnen, zonder fysiek archief.

Staatsecretaris Uslu en directeur Josien Pieterse bij de maquette van asielzoekerscentrum Klompjan in Markeloo. Foto: Aad Hoogendoorn

Veel Nederlanders hebben herinneringen aan de tijd die ze doorbrachten in asielzoekerscentra (azc’s) door het hele land. Een fysiek archief van dit deel van het Nederlandse erfgoed is er echter niet of nauwelijks. Hoe kunnen mensen met een vluchtelingenachtergrond hun eerste verblijfplaats in Nederland herinneren als er geen sporen meer zijn van deze plek?

Naast de maquette van Karen Gegiazarian was het werk van architect en kunstenaar Ribal El Khatib te zien. Hij startte tijdens zijn verblijf in zes verschillende azc’s het werk The Gap. Overal kwam hij exact hetzelfde anonieme interieur tegen. The Gap toont meubels als een terugkerend element in verschillende hoedanigheden; herkenbaar voor iedereen die ooit in een azc heeft gewoond. Daarnaast maakte Iztok Klančar in opdracht van Framer Framed en Tussenlanding een film over het verhaal achter de maquette, die te zien was tijdens de tentoonstelling. Tenslotte was Maquette zonder verblijfsvergunning te horen, de podcast die Mina Etemad in 2022 maakte over het project Tussenlanding.

Tussenlanding

In de zomer van 2020 moest de maquette van het azc Markelo, gebouwd door ex-bewoner Karen uit Abchazië, weg van zijn huidige plek in Amsterdam. De maquette, die een formaat heeft van 2.62 bij 1.33 en verscheen in de film Asielzoeka’s van Sergej Kreso, zwierf al een tijdje door de stad. Erfgoedprofessional Milena Mulders zag de oproep van Dennis Overeem van Buddy Film Foundation en begreep de urgentie om voor dit belangrijke object een vaste bewaarplaats te vinden. De directeur van het IISG, Leo Lucassen, was bereid om de maquette tijdelijk in hun archief op te slaan. Geïnspireerd door het Europese Verdrag van Faro, dat de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed benadrukt, werd besloten de reis van de maquette tot een project te maken. Milena Mulders en Hanneke Verbeek organiseerden hiertoe verschillende bijeenkomsten met betrokkenen om herinneringen op te halen, te verwerken of actuele maatschappelijke vraagstukken te bespreken.

‘Maquette’ door Karen G. Foto: Maarten Nauw

De maquette verbeeldt een plek die niet meer bestaat. Een plek die zowel een positieve als negatieve betekenis heeft voor de mensen die er gedurende 21 jaar woonden – inclusief de kinderen, de mensen die er werkten en omwonenden. Veel bewoners van het azc Klompjan kregen uiteindelijk een status en zijn Nederlander geworden. Voor deze mensen is hun tijd in het azc een periode in hun leven die zij nooit zullen vergeten. Zij hebben verdrietige en pijnlijke herinneringen, maar ook goede en mooie. Deze herinneringen staan centraal in de documentaire Asielzoeka’s. Hierin vertellen jongeren over de heimwee die ze soms voelen naar hun tijd in het azc. Voor hen is het azc een plek van gelaagde herinneringen. Het is een plek waar ze tot rust kwamen en soms opnieuw wortelden, maar ook waar ze de zorgen en het trauma van hun ouders voelden en waar ze vriendschappen sloten.

Vanaf 2023 ging Milena alleen verder en verzamelde ze steeds nieuwe mensen – vaak ervaringsdeskundigen – om zich heen. Ze gingen op zoek naar plekken waar de maquette kon verblijven, het een verhaal kon vertellen in een veranderende context, en uiteindelijk naar een plek waar het permanent kon verblijven en onderdeel uitmaakt van het Nederlandse erfgoed.

Na het IISG reisde de maquette naar Framer Framed, waar het binnen een tentoonstellingscontext voor een publiek werd gepresenteerd. Daarna reisde het werk door naar het hoofdkantoor van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in Den Haag, Museum Arnhem en Imagine IC in Amsterdam. Het Rijksmuseum neemt het werk nu op in de vaste collectie.