Recensie: Verbergen is ook een manier van zichtbaar maken

Works by Lynn Hershman Leeson. Photography: Eva Broekema / Framer Framed

Recensie: Verbergen is ook een manier van zichtbaar maken

Wie bepaalt er wat zichtbaar en onzichtbaar gemaakt wordt? Zichtbaarheid, met name in de geschiedenis, is een keuze. Een geschiedenis waarin verhalen van vrouwen ondervertegenwoordigd zijn. Vanuit dit vertrekpunt is de tentoonstelling Some Things Hidden (2018) ontstaan, samengesteld door curatoren Nina Folkersma en Charlott Markus en te zien van 18 januari – 11 maart bij Framer Framed in Amsterdam. De tentoonstelling vindt plaats in samenwerking met Castrum Peregrini en is onderdeel van jaarprogramma The Female Perspective. De tentoonstelling bestaat enkel uit deze, uit de geschiedenis ontbrekende verhalen van vrouwelijke kunstenaars.

Installatiefoto van Some Things Hidden (2018). Foto: Eva Broekema

We starten vanuit de zoektocht van kunstenaar en curator Charlott Markus. De van oorsprong Zweedse dook in de Joodse geschiedenis van haar familie aan vaders kant. Een verhaal over een oudtante die zich onzichtbaar wist te maken tijdens de Tweede Wereldoorlog; juist door zichtbaar te zijn in het dagelijks leven. De foto’s van de sterke vrouwen in haar familie besloot ze tentoon te stellen op doek, waarop zij speelt met deze zichtbaarheid. Tijdens haar onderzoek bleek zichtbaarheid als thema te groot te zijn om enkel tot haar familie te beperken. Ze vond zoveel indrukwekkende verhalen en perspectieven van anderen dat ze besloot andere kunstenaars te benaderen om hun verhalen te delen; onder het overkoepelende thema van Some Things Hidden. De tentoonstelling in de prachtige ruimte van Framer Framed vult zich met verschillende werken, geluiden en beelden.

Het is jammer dat de ruimte niet groter is om meer kunstenaars een stem te geven; de intieme tentoonstelling zit vol hoogtepunten waar met name de verhalen erachter raken. Het is bijna surrealistisch, de constante, haast hijgende ademhaling van kunstenaar Lynn Hershman Leeson vult de ruimte met geluid en kleurt hiermee het kijken naar alle kunstwerken. De benauwdheid van het onzichtbaar zijn en het zoeken naar vrijheid van het zelf; het geeft het ervaren van de werken een diepere laag. De ademhaling behoort als audio bij een gezichtsmasker van Leeson (jaren zestig), een kunstenaar die zich naast het maken van installaties verborg achter alter ego Roberta gedurende vier jaar om interacties aan te gaan met de maatschappij. Nina Folkersma: “Het verbergen was ook een manier om zichzelf te vinden, zichtbaar te maken.” Ze was haar tijd ver vooruit, niet alleen door het gebruiken van techniek maar ook in haar thema’s. De mens als programmeerbare software, een maakbaar ‘ik’, het zijn belangrijke thema’s bijna rakend aan het idee van cyborgs in haar werk. Haar belangrijkste werken zijn zichtbaar bij Framer Framed, hoewel Folkersma de ambitie heeft ooit nog een gehele tentoonstelling aan haar te wijden.

Het indrukwekkende verhaal van een ooggetuige via de radio, waarop kunstenaar Cauleen Smith haar videowerk Remote Viewing (2011) baseerde, is een ander hoogtepunt in deze tentoonstelling. De ooggetuige had in zijn jeugd gezien hoe witte mensen een gat in de grond groeven waar de lokale zwarte basisschool in werd geschoven. Een bizar voorbeeld van het zichtbare in de onzichtbaarheid willen duwen. Of het een waargebeurd verhaal is blijft gissen, het inspireerde maker Cauleen Smith desalniettemin in haar werk. Ze maakte er een korte film van om de trauma’s zichtbaar te maken binnen het thema van ‘Afrofuturisme’. De term uit de jaren ‘90 verwijst naar thema’s uit de Afro-Amerikaanse cultuur en geschiedenis, welke door een surrealistisch of speculatief fictieve lens bekeken worden. Of het verhaal nu werkelijk gebeurd is of niet, er zijn honderden van dit soort verhalen weggemoffeld. Smith biedt dit verhaal een indrukwekkend podium, waarbij je niet weg kunt kijken.

Cauleen Smith, Film still of Remote Viewing (2011)

Als bezoeker krijg je gedurende Some Things Hidden een intiem kijkje in de levens van vrouwen evenals de ideeën die zij hebben over het zichtbare en onzichtbare aspect van vrouw-zijn. Confronterend schitterend. Nog zo’n parel is het werk van fotograaf Bertien van Manen, teruggevonden in het archief van Atria. Zij volgde lange tijd de bewoners van de eerste blijf-van-mijn-lijfhuizen in de jaren ’80. Alle kunstenaars binnen de tentoonstelling spelen met het thema van (on)zichtbaarheid; sommigen willen zichtbaar zijn, anderen juist niet, maar worden dit nu toch. De rauwe realiteit van verhalen die niet altijd fraai zijn, worden zichtbaar gemaakt voor een meer inclusief verhaal. En daarin zit hem nu juist de schoonheid. Het is onmogelijk alle vergeten verhalen aan het licht te brengen; maar wat een prachtige greep, toegankelijk en transformerend. Ga allen deze tentoonstelling bezichtigen!

Tekst: Britt Gerhardt
Fotografie: Eva Broekema
De tekst verscheen eerder op de website van Tijdschrift Lover.