Verslag: Shared Waters - uitwisseling met het Camissa Museum in Kaapstad, Zuid-Afrika

Eerste 'Shared Waters' meeting in Amsterdam met Karine Versluis. Foto: Bora Sekerci

Verslag: Shared Waters - uitwisseling met het Camissa Museum in Kaapstad, Zuid-Afrika

In samenwerking met het Camissa Museum in Kaapstad, Zuid-Afrika organiseerde Framer Framed het educatieve uitwisselingsprogramma Shared Waters. Doel van het project is om jonge mensen uit te nodigen onderzoek te doen naar hun familiegeschiedenis en hun ervaringen te delen. In Amsterdam en Kaapstad vond de eerste editie plaats als naschools programma, in september 2023 gaat de tweede editie van Shared Waters van start als binnenschools programma.

Door: Julia Krantz
Juli 2023

Naarmate we ons steeds meer bewust worden van Nederlandse koloniale geschiedenis, inclusief de zwarte bladzijden en hoe deze persoonlijke levens heeft beïnvloed, was het een waardevolle ervaring om mee te doen aan het uitwisselingsprogramma Shared Waters. Deelnemers uit Amsterdam en Kaapstad gingen gezamenlijk op onderzoek naar hun wortels en deelden hun persoonlijke verhalen door middel van kunst. Het educatieproject Shared Waters onderzocht de relatie tussen Nederland, de Kaap en andere culturen die in de workshops aan de orde kwamen.

Het Camissa Museum, Framer Framed en documentair fotograaf Karine Versluis, die recent het fotoboek Debaltsevo, Where Are You? (2023) publiceerde over haar Oekraïense roots, organiseerden wekelijkse workshops voor jongeren uit Amsterdam en de Kaap, in de leeftijd van 14 – 18 jaar. Fotografie en verhalen vertellen waren de media om familiegeschiedenissen te onderzoeken. Karine begeleidde de deelnemers door fotografie toegankelijk te maken voor iedereen, ongeacht iemands vaardigheid met fotografie. Wekelijks werden de resultaten uitgewisseld met deelnemers aan het parallele programma in Kaapstad.

Het onderzoek begon met het doorzoeken van oude foto’s en het interviewen van familieleden over hun verleden. Karine Versluis leidde de deelnemers door verschillende fotografietechnieken en -terminologie om de groep te inspireren en na denken over beelden die hun eigen familiegeschiedenis en persoonlijke identiteit representeren. Gedurende het project werden videogesprekken georganiseerd tussen deelnemers in Kaapstad en Amsterdam om culturele uitwisseling en verhalen te delen.

Persoonlijke verhalen over de betekenis van kruiden en rituelen, familiebanden, het belang van het kennen van het verleden en dubbele identiteiten werden onderzocht en gevisualiseerd door middel van fotografie. De groep leerde wie ze zijn in relatie tot anderen – zowel in Amsterdam als in Kaapstad – en waar ze vandaan komen. Na de laatste sessie waren de deelnemers geïnteresseerd naar de mogelijkheid om hun roots te verkennen, wat leidde tot een beter begrip van hun eigen culturele identiteit.

Shared Waters (2023) bijeenkomst in Amsterdam met Karine Versluis. Foto: Bora Sekerci

International peer education

De ontwikkeling van een methodiek voor educatieve internationale uitwisselingsprogramma’s startte in 2015 met het project Irbid Exchange, dat tot stand kwam dankzij de inzet van Taatske Pieterson en Olivia Glebbeek in de context van de tentoonstelling Crisis of History. In Irbid (Jordanië), Almere en Amsterdam werd een team uit verschillende disciplines gevormd. Het achterliggende idee was om met de kinderen gezamenlijk hun persoonlijke verhalen in verschillende vormen te bundelen, om die vervolgens uit te wisselen tussen Nederland en Jordanie. Een rapper, creative writer, dramadocent en fotograaf begeleiden activiteiten rond fotografie, film en beeldende kunst. Er werden collages gemaakt, teksten geschreven en er werd een video-clip geproduceerd. Deze werden in een koffer samengebracht die vervolgens heen en weer reisde tussen de verschillende landen. Doel was om met alle deelnemers een ‘gesamtkunstwerken’ te maken.

Fotografie, social media en postverzendingen worden gebruikt als communicatiemiddel om studenten collectieve activiteiten te laten ontwikkelen zoals online debatteren, fotografie of creatief schrijven. Jongeren verkennen samen gemeenschappelijke thema’s op een mondiaal niveau en stimuleren zo het wederzijds begrip en respect. Ook ontwikkelen zij belangrijke vaardigheden als flexibiliteit, samenwerken, burgerschap, communicatie en creativiteit. Het directe contact met leeftijdsgenoten (‘peers’) uit een andere cultuur geeft de studenten een breder en nauwkeuriger beeld van het andere land en van mondiale onderwerpen. Zij krijgen de kans om met en van elkaar te leren en zo een nieuwe manier van kennisontwikkeling te ontdekken.

Face to Face, International Peer Education (2016), een educaties uitwisselingsproject met Zuid-Afrika

Een ander educatie project dat bestond uit een internationaal uitwisselingsprogramma werd gerealiseerd in de context van de tentoonstelling Re(as)sisting Narratives (2016). Deze tentoonstelling richtte zich op de gedeelde koloniale geschiedenis tussen Zuid-Afrika en Nederland en omvatte werken van kunstenaars uit beide landen die werken met thema’s rond identiteit, gender, trauma en manieren van herinneren & herdenken. De tentoonstelling was zowel te zien in Nederland als in Zuid-Afrika.

Voor het educatieprogramma rond deze tentoonstelling werkte Framer Framed samen met Face to Face. Face to Face ontwikkelt nieuwe onderwijsmethode gebaseerd op digitale communicatie technologie die wordt ingezet om uitwisseling tussen scholieren in verschillende landen mogelijk te maken. In de aanloop naar de expositie Re(as)sisting Narratives (2016) werden twee scholen in Nederland en Zuid Afrika gekoppeld en werkten de leerlingen tijdens gelijktijdige online workshops met elkaar samen: ‘international peer education’. Een van de uitkomsten van het project was een pop-up expositie die parallel aan de tentoonstelling Re(as)sisting Narratives te zien was bij Framer Framed in Amsterdam en het District Six Museum in Kaapstad.

Face to Face, International Peer Education (2016), een educaties uitwisselingsproject met het District Six Museum in Kaapstad, Zuid-Afrika

Over het Camissa Museum

Het Camissa Museum in Kaapstad vertelt de verhalen van de bevolking van de Kaap. Het onthult de rijke en complexe geschiedenis van de ‘Camissa Afrikanen’, zij die als ‘kleurlingen’ worden geclassificeerd, die eeuwenlang door anderen zijn geportretteerd maar nooit door henzelf. Deze geschiedenis en deze verhalen, die eeuwenlang begraven en verborgen zijn geweest, worden nu voor het eerst verteld.

Het museum is een plaats van herinnering en herstel; het legt een verborgen voorouderlijk en cultureel verleden bloot, cruciaal voor gemeenschappen om zichzelf te begrijpen en voor een gemeenschappelijk begrip tussen verschillende gemeenschappen.

Het Camissa Museum bevordert kennis over de geschiedenis van de Kaap vanuit de overtuiging dat een verbondenheid met de plaats een vitaal zelfbegrip en belangrijke gevoel van saamhorigheid bevordert. Het Camissa Museum gelooft dat mensen die hun geschiedenis en oorsprong kennen, beter in staat is zijn hun weg te vinden in het heden en de toekomst.

Het overdragen van verhalen van de Kaap en zijn bevolking zal genezing, bevestiging en herstel van de menselijke waardigheid brengen, na eeuwen van kolonialisme, slavernij, gedwongen verhuizingen, beperking van de bewegingsvrijheid en het opleggen van de eerste paswetten, negentien onteigeningsoorlogen, etnocide, genocide, ont-Afrikanisering en Apartheid.

Het Camissa Museum nodigt bezoekers uit om een reis te maken naar het ontstaan en de vooruitgang van de Camissa Afrikanen vanaf het jaar 1600 tot nu, door het volgen van zeven brede zijtakken van volkeren die door gedwongen migraties uit meer dan 195 wortels zijn samengebracht. Deze volkeren hebben samen grote tegenslagen gekend, maar hun collectieve verhaal is dat van een volk dat boven de tegenslagen uitsteeg en bloeide.

Thuisbasis van het Camissa Museum is het Kasteel van de Goede Hoop, een bezienswaardigheid in Kaapstad die 200 jaar lang de zetel van de koloniale macht was en die werd gebouwd met behulp van de uitgebuite arbeid van tot slaaf gemaakten. Het Shared Waters project maakt deel uit van een reeks projecten die in het kasteel worden uitgevoerd in het kader van een proces van transformatie en herstel van het geheugen. Zonder herstellende herinnering is het moeilijk om de noodzakelijke restauratie en transformatie tot stand te brengen die in het bredere Zuid-Afrikaanse sociale landschap nodig zijn.

Kasteel van de Goede Hoop, Kaapstad, Zuid-Afrika. Photo: Bernard Gagnon

Wat betekent Camissa?

Camissa is de gecreoliseerde vorm van ǁkhamis sa, wat “zoet water voor iedereen” betekent in Kora, de Khoe-taal van de Kaap. Het verwijst naar de rivier die van de !areb (berg) Huriǁammaǂkx’oa (die uit de zee oprijst – Tafelberg) naar beneden stroomt naar huriǁamma (de zee) (ǁamma betekent ook water). Dit rivierensysteem heeft meer dan 40 zijrivieren en bronnen. Tegenwoordig stroomt de rivier onder de stad Kaapstad. Symbolisch staat Camissa voor leven, want zonder water kan het leven niet in stand worden gehouden. Meer in het algemeen is ǁkhamis sa de Kora-naam voor zoetwaterrivieren in heel Afrika.

De eerste Khoe-handelaren die handel dreven met Europese schepen vestigden zich in een kleine gemeenschap aan de oever van de Camissa-rivier. Dit volk van de Camissa noemde zichzelf ǁAmmaqua en de Europeanen noemden hen de Watermensen (‘Watermans’ in het Nederlands). Hun familiebanden waren met het Cochoqua-volk van de westkust. Andere volkeren die seizoensgebonden in het gebied woonden waren de Goringhaiqua en de Gorachouqua Khoe, alsmede de Sonqua, die San-vissersvolkeren waren die verwant waren aan de ǀXam met enkele Khoe-aanhangers (Goringhaicona).

De Camissa-nederzetting werd in 1652 door de Nederlanders in beslag genomen en in de daaropvolgende acht jaar werd het Camissa-volk uit het gebied verdreven, vooral na de eerste Nederlands-Khoe-oorlog in 1659. Tegelijkertijd werden tot slaaf gemaakte volkeren uit andere delen van Afrika en uit Azië met geweld gedeporteerd naar de kustlijn van Camissa.

Djizé

De muzikant is mijn opa, de vader van mijn vader. Hij was een hele lieve opa met een groot hart. De man naast de foto is mijn vader, de zoon van mijn opa. Mijn vader heeft een Nederlandse moeder en een volledige Molukse vader. Dit maakt hem half Moluks. Mijn vader kan zich volledig Moluks en volledig Nederlands voelen. Ik daarentegen voel me niet zo verbonden met mijn Molukse kant en heb daar soms best wat moeite mee. Het meisje op de foto ben ik.

Foto: Djizé Elzinga

—

Misha

Ik heb een foto gemaakt van munttakjes. Mijn eerste gedachte die ik heb bij munt is: Nana thee. Dit is de naam die mijn familie gebruikt voor muntthee, afkomstig uit Marokko. Ik drink altijd Nana thee na het eten bij mijn familie op vrijdagavond. Tijdens die avonden eten we gerechten die vaak ook afkomstig zijn uit Marokko. Die ook gekke namen hebben waar ik nooit bij stil sta. Tijdens het eten worden er ook soms verhalen verteld over hoe bijvoorbeeld vakanties vroeger waren, maar ook over familieleden die ik nooit heb ontmoet.

Foto: Misha Kanner

—

Paula

Dit is elke dag
Op de plek waar ik het meest ben
Met mensen die het meest dicht bij mij staan
Die ik het allerbeste ken
Het allermeeste zie
Maar nu kijk ik ze niet aan
Nu zijn ze anoniem
Want hoe weet ik wie zij zijn
Als ik niet weet wat zij waren?

Foto: Paula Raith

—

Julia

The easy availability of pin cushion proteas in the Netherlands – flowers indigenous to the Cape – shows how past colonial connections have forged contemporary links. The immigration of the flowers but also of people between South Africa and the Netherlands is no coincidence. This photograph represents my roots – it is taken in my student house in Utrecht, the Netherlands; yet it depicts two very South African symbols: dried proteas hanging from the ceiling and in the shadow underneath a cloth with zebras printed on it. The Netherlands and South Africa – my dual nationalities.