Interview: LIMBO co-creators Fabian Holle, Noa Bawits, en deelnemend kunstenaar Ariya

LIMBO group photo during the opening - Photo by Tino

Interview: LIMBO co-creators Fabian Holle, Noa Bawits, en deelnemend kunstenaar Ariya

Interview met co-creators Fabian Holle, Noa Bawits en deelnemend kunstenaar Ariya over hun kijk en ervaring met het LIMBO project.

door Emma Regeni
April 2022

LIMBO is een gezamenlijk onderzoeksproject geïnitieerd door Fabian Holle van de Refugee Academy (Vrije Universiteit Amsterdam), in samenwerking met Framer Framed en queer / vluchteling / migranten kunstenaars en maatschappelijke organisers. Het project was gericht op het creëren van betekenisvolle kennis over de uitdagingen en veerkracht van queer vluchtelingen en de rol van community engaged scholarship. LIMBO bracht acht zondagen lang een diverse groep queer deelnemers met een vluchtelingenachtergrond samen, en organiseerde met hen workshops met als doel creatieve expressie en het ophalen van individuele en collectieve herinneringen aan te moedigen. De serie culmineerde in een evenement dat toegankelijk was voor het publiek en waar enkele van de werken werden gepresenteerd die tijdens de workshops waren geproduceerd, naast een programma van live performances. De presentatie opende op 27 maart voor het publiek met een evenement georganiseerd in samenwerking met de Sehaq Queer Refugees Group, en was tot 8 mei 2022 te zien bij Framer Framed. Klik hier om meer te lezen over het evenement.

Fabian Holle (zij/hun)
onderzoeker en co-creator van LIMBO

Fabian Holle tijdens de openingstoespraak van LIMBO – Still uit video door Farouk Ebaiss

Samen met co-creator Noa Bawits bedacht Fabian Holle LIMBO als onderdeel van hun promotieonderzoek naar de rol van kunst in het leven van queer vluchtelingen in Nederland, dat weer een vervolg is op hun masterproject, begeleid door mentor Halleh Gorashi en Maria Rast, waarmee ze afstudeerden aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bekroond werden met de ARC-GS Master Thesis Prijs.

Naast hun academische achtergrond heeft Fabian jarenlange praktijkervaring met het creëren van een veiliger ruimte voor queer gemeenschappen; ze hebben zich beziggehouden met drag, acteren en performance en hebben bijgedragen aan het creëren van een kader voor de oprijzende queer gemeenschap in Rotterdam om culturele evenementen op te zetten, wat weer informatie heeft opgeleverd voor hun eigen onderzoek over thema’s als vertrouwen, gemeenschap en toegankelijkheid.

Fabian benadrukt veiligheid als een belangrijk element dat het hele proces van het creëren van het raamwerk van LIMBO stuurt. Veiligheid als een absolute waarde kan nooit iemand beloofd worden die een ruimte binnengaat; wat comfortabel is voor de een is niet noodzakelijk comfortabel voor iemand anders, gevoelens van veiligheid variëren van individu tot individu en kunnen veranderen in de tijd. Daarom stelt Fabian voor om LIMBO te zien als een Safer space, een ruimte die ernaar streeft veiliger te zijn dan de ruimtes waarin deelnemers zich gewoonlijk bevinden, en waar het de bedoeling is om een context te creëren waarin toestemming, communicatie en democratische besluitvorming worden benadrukt. In deze geest hebben de initiatiefnemers leden van de queer migrantengemeenschap bijeengebracht om workshops te leiden die bestonden uit verschillende activiteiten waarbij het maken van verhalen, tekenen, poëzie, maar ook toestemmingspraktijken afgeleid van BDSM-bondage als creatieve hulpmiddelen werden gebruikt.

Fabian heeft eerder gewerkt met queer, gender nonconforme gemeenschappen, vaak van kleur, en is gevoelig voor de morele aspecten van geëngageerd onderzoek en voor de noodzaak om deelnemers niet louter te zien als objecten die verhalen doorgeven. De samenwerking tussen onderzoeker en deelnemers moet actief, geïnformeerd en bewust zijn, en onderzoek moet worden opgezet als een coöperatieve inspanning die voor alle betrokkenen – de onderzoekers en de instellingen, maar ook de deelnemers aan het project en het publiek – wederzijds voordeel oplevert, zowel op het gebied van kennis als van middelen.

Fabian benadrukt ook het belang van de toegankelijkheid van academisch onderzoek, niet alleen voor een uitverkoren elite van academici, maar voor eigenlijk iedereen. Het is vanuit deze geest dat de co-creators Fabian en Noa de tentoonstelling hebben opgevat als een hoogtepunt van de activiteiten van LIMBO, als een manier om een output van het project te produceren die het publiek verwelkomt om zich ermee bezig te houden, ongeacht iemands achtergrond. Een procesgerichte focus is een constante factor geweest in het onderzoek, dat zich niet bezighoudt met kunst op zich, maar eerder kijkt naar de saamhorigheid, inclusiviteit en gemeenschap die creatieve processen kunnen bevorderen. Academisch onderzoek hoeft niet in exclusieve termen uitgebracht te worden, maar kan kennis overdragen aan het publiek met behulp van andere ‘talen’ en uiteindelijk streven naar toegankelijkheid zonder aan diepgang in te boeten.

Ariya (hij/zijn)

Kunstenaar en deelnemer LIMBO

Ariya – Foto door Farouk Ebaiss

“Echte kunst gaat over het verhaal, het verhaal van de innerlijke wereld van de kunstenaar.”

Bij het betreden van de LIMBO-ruimte van Framer Framed vallen meteen de grote prints op die tegen de muren hangen. Het zijn de kunstwerken van Ariya, die zijn artistieke praktijk ongeveer twee jaar geleden begon als een reactie op de gedwongen immobiliteit veroorzaakt door de pandemie, gecombineerd met een wervelwind van emoties die, op dat moment, geen creatieve uitlaatklep vonden. Ariya ontmoette Fabian begin 2020 via Fabians masterthesis-onderzoek, en werd gevraagd om kunstwerken te maken voor het online platform Art for Change. Dit wakkerde Ariya’s creativiteit aan en voedde zijn artistieke onderzoek. Voor Ariya is kunst niets anders dan een genezingsproces dat de manifestatie van het hogere zelf mogelijk maakt, en hoewel geworteld in de individuele reis van de kunstenaar, zegt het wat over de menselijke ervaring in het algemeen.

Ariya werkte jarenlang als grafisch ontwerper in Iran, voordat hij vijf jaar geleden naar Nederland migreerde op zoek naar de mogelijkheid om in een meer tolerante samenleving te leven. Sindsdien kreeg hij te maken met een heel ander soort strijd dan in zijn thuisland: eenmaal in Europa is hij geconfronteerd met een onverwacht veroordelende samenleving, die soms zelfs binnen de LGBTQI+-gemeenschap tot uiting komt. Ondanks de bemoedigende slogans om “jezelf te zijn”, die zo wijdverspreid zijn in de liberale Westerse wereld, maakte Ariya vaak een gebrek aan veiligheid mee in de openbare ruimte voor mensen met een migranten- of queerachtergrond. Dit ongemak werd niet noodzakelijkerwijs gevoeld in termen van fysieke veiligheid, maar eerder in de voortdurende en niet-zo-subtiele herinneringen dat het alleen helemaal veilig is om jezelf te zijn als dit voldoet aan de geldende normen. Zelfexpressie lijken eerder holle en retorische woorden, dan een regel om echt naar te leven en als een waarde op te nemen.

LIMBO ruimte voor tentoonstelling en workshop – Foto door Maarten Nauw / Framer Framed

De LIMBO serie vond een ruimte als gevolg van Noa’s intuïtie dat Framer Framed, waar zij werkt als educatief medewerker, de ideale context zou zijn om het onderzoek van haar en Fabian te laten plaatsvinden. De samenwerking tussen Noa en Fabian is tot stand gekomen via de Vrije Universiteit Amsterdam, waar ze beiden betrokken zijn bij de afdeling Sociologie, Fabian als promovendus en Noa als masterstudent. Toen Noa merkte dat veel punten die in Fabian’s onderzoek aan de orde kwamen, overeenkwamen met de onderwerpen die bij Framer Framed aan bod komen, resulteerde de natuurlijke overlap in een organische samenwerking.

Noa’s betrokkenheid bij LIMBO is gericht op het onderzoeken van de mogelijkheden van decoloniale samenwerking tussen queer vluchtelingen en kunstinstellingen. Haar enthousiasme over de mogelijkheid van een wederzijds voordelige samenwerking tussen gemeenschappen en instellingen, dreef haar in de richting van ideeën van community engaged scholarship, en haar dubbelrol in het project als zowel onderzoeker binnen een instelling als vertegenwoordiger van diezelfde instelling, maakte haar proces uitzonderlijk delicaat in termen van positionering, ethiek en gedragsregels.

Noa ziet LIMBO als een kruising tussen een grassroots initiatief en een institutioneel initiatief, een spanning waar Framer Framed al sinds het begin mee geconfronteerd wordt. Ze is ervan overtuigd dat de tegenstrijdigheid die aanwezig is binnen hedendaagse kunstinstellingen die een kritiek proberen uit te oefenen op curatoriële praktijken wel degelijk constructieve en coherente uitkomsten kan bieden. LIMBO kan gezien worden als het aanpakken van precies deze leemte, door te bewijzen dat instellingen zichzelf kritisch kunnen houden en een deel van de macht die door grote belanghebbenden wordt toegekend, terug kunnen geven aan de gemeenschap.

Noa geeft toe dat ze zich als gekleurde vrouw al bewust was van de rol die veiligheid speelt in alledaagse interacties, maar ze onderschatte de mate waarin vluchtelingen dit probleem zouden ervaren, en de emotionele lading die zich zou ontvouwen wanneer ze een ruimte zouden krijgen om dit te uiten. Plotseling geconfronteerd met het ontbreken van een adequate formele structuur om migranten op psychologisch vlak te ondersteunen, kregen Noa en Fabian in de gaten hoe noodzakelijk een veiliger ruimte is voor kwetsbare categorieën. Hoewel het een uitdaging was, gelooft Noa dat dit haar er niet van weerhield een veiliger ruimte te willen creëren. Integendeel, ze werd zich bewust van het belang om te leren van, en samen te werken met, professionals die al jaren werken aan het creëren van veiliger ruimtes.

Wat de ervaring van LIMBO Noa heeft geleerd is dat deze circulaire relatie verder moet worden onderzocht, en dat misschien bij elke poging om de macht gelijk te verdelen de gemarginaliseerde partij het proces moet leiden, terwijl ze tegelijkertijd open moet blijven staan voor de mogelijkheid om de controle in het proces los te laten en nieuwe configuraties te vinden.