Framer Framed

Midia Ninja - het Braziliaanse media collectief over landrechten en inheems verzet

Twee leden van het Braziliaanse activistische media-project Midia Ninja zijn in Nederland op bezoek om te vertellen over hun ervaringen, en om contacten te leggen voor toekomstige communicatie-veldslagen. In de bovenzaal van Paradiso gaven Rafael en Felipe op maandag 3 juni een overzicht van hun geschiedenis, gelardeerd met opzienbarende beelden. Later deze week geven ze nog meer workshops in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam; vrijdag 7 juni bij Framer Framed.

De geschiedenis van Midia Ninja (Ninja is een acroniem voor Narrativas INdependentes, Jornalismo e Ação, onafhankelijke vertellingen, journalistiek en actie) valt precies samen met de opkomst van internet. Als moderne jongeren zaten ze daar midden in, eind jaren ‘ 90 toen ook in Brazilië de mogelijkheden voor communicatie daarmee toenamen. Dat is extra belangrijk in een heel groot land. Maar al snel waren ook de negatieve effecten te merken. De Ninja’s van het eerste uur waren vooral met alternatieve cultuur bezig, en zagen dat internet aanvankelijk de kleine muziekbusiness kapot maakte. De opkomst van napster maakte gratis downloaden van muziek mogelijk met als gevolg dat niemand meer zijn/haar muziek kon verkopen.

Uit een overleg van mensen die bezig waren in de alternatieve muziek en cultuur, kwamen toen initiatieven om alternatieve festivals te organiseren. Er ontstond een netwerk van dergelijke festivals en groepen die ermee bezig waren maar die ook nadrukkelijk bezig waren met ‘ the production of content’ met behulp van de ‘cheap new tools’ die internet ook bood. Bijzonder was dat het vooral ging om plaatsen die buiten de grote metropolen zaten, ‘out of centre’ door heel Brazilië. Een van die groepen in Cuiabá (hoofdstad van deelstaat Mato Grosso) besloot om de precaire omstandigheden collectief het hoofd te bieden, om een gezamenlijk gebouw te betrekken waar gewoond en gewerkt en gefeest kon worden. Dat werd een groot succes, hetgeen in de nogal conservatieve stad niet heel gebruikelijk is. De materiële omstandigheden bleven precair, de elektrarekening werd gedrukt met illegale taps, en een benefiet-cd van lokale rapgroepen. Maar het was een succes, en het model van een collectief woonwerk-centrum maakte school en werd ook in andere plekken opgericht. “Het waren ook andere tijden,“ vertelden Rafael en Felipe; de linkse vakbondsleider Lula kwam aan de macht, en de populaire linkse zanger Gilberto Gil werd minister van cultuur.

Buiten de as
Het concept groeide als kool na vijf jaar waren er 200 festivals in 60 verschillende steden onder de noemer ‘fora do eixo’ (buiten de as, bedoeld wordt de as São Paulo-Rio, de grootste steden die alles domineren). Critici uit de grote steden beweerden dat het model alleen ‘in de provincie’ werkte, en ze namen de handschoen op door in 2011 ook een centrum in Sao Paulo te openen, dat wederom razend populair werd. Toen brak er een periode aan van wereldwijde protesten, met de opstand in Tunesië, de pleinbezettingen en occupy enzo, die ook Brazilië bereikte en ook in São Paulo werd meer gedemonstreerd, onder andere tegen de ‘ war on drugs’ en criminalisering van weed-gebruik (waardoor de politie zo’n 60.000 mensen per jaar kan doodschieten). Die relatief kleine demonstratie werd hard uit elkaar geslagen. Dat was het moment dat zij, van het culturele centrum in Sao Paulo, de handen ineensloegen met de meer politieke beweging. Een demonstratie tegen politiegeweld werd, mede door hun inmenging en deelname anders aangepakt en anders geframed (als ‘mars voor vrijheid’).

Communiceren met ‘gewone mensen’ (en niet alleen met politieke activisten) is een leidraad van de Ninja’s. Door de andere manier van communiceren kwamen er veel meer mensen dan gebruikelijk, en werd de demonstratie ook anders verslagen. Het leverde ook aandacht op voor het culturele centrum, en veel journalisten werden er ‘lid’ van.  Er ontstond een soort buzz alsof daar iets heel bijzonders aan de hand was. Zelf relativeren ze het, maar de aandacht was natuurlijk welkom. Daarna kwamen steeds meer politieke bewegingen naar hen toe, ze werden ineens serieus genomen. Ook grote organisaties als de landloze boeren MST en de daklozenbeweging Sem Teto. “Het bleek dat onze kennis over gebruik van sociale media en organiseren van festivals met schaarse middelen, veel waard was.”

In 2013 was er een ware explosie van protest rond de verhoging van de prijzen voor buskaartjes. De economie is dan in crisis, doordat wereldwijd de BRICS-landen de rekening betalen voor de Lehman-crisis. Toen pas werd Midia Ninja officieel opgericht onder de huidige naam. Het is een interessant moment omdat toen de media zelf in een crisis waren geraakt, zoals eerder de muziekindustrie, door internet. Veel journalisten werden ontslagen, er was echt behoefte aan nieuwe manieren om verslagen te maken.

Er waren demonstraties met soms een miljoen deelnemers. Die mensen zagen terug in huis hoe de reguliere media er een zootje van maakte en hen afbeeldde als idioten of geheel negeerde. Ze zagen dan op sociale media berichtgeving van binnenuit de demonstraties, vaak van Midia Ninja of uit dat netwerk. Ninja had bijvoorbeeld een livestream waar op een recordmoment bijna 200.000 mensen tegelijk naar keken. Een van de beroemdste journalisten tweette dat de demonstraties net zo lang door zouden blijven gaan als de batterij van de telefoon van Midia Ninja het uit zou houden. “Al dat met een gammele telefoon van een paar tientjes en een pre paid kaart”.  We zien een filmpje waarop de relpolitie een van de Ninja-filmers probeert te arresteren “omdat hij geen journalist is”, die dan omringd wordt door duizenden demonstranten die scanderen dat de Ninja van hen is, waarna ze hem weer vrij moeten laten.

Groeiende aandacht
De aandacht voor Midia Ninja groeide door dit soort werk explosief, ook door een optreden van twee van de leden in een debatprogramma op de reguliere TV, Roda Viva. (zie opname) Het programma was bedoeld om ze de grond in te boren maar ze houden zich goed staande en maken publiciteit voor activisme en activistische media. Volgens de twee leden van MJ is het belangrijk om voortdurend te beseffen dat je op twee benen moet staan: “in the matrix, and in the street”. Met andere woorden, savvy media zonder ook deel te nemen aan de protesten zelf, is van weinig waarde.

Sindsdien zijn er ontelbare campagnes geweest, vaak voor radicale doelen en met basisbewegingen, maar ook voor linkse politieke kandidaten bij campagnes waar extreem rechts dreigde te winnen. Zo ook de laatste, bij de verkiezing van Bolsonaro. Toen hadden ze een massale campagne om te proberen mensen een op een aan te spreken, op straat en met standjes om de stem ‘om te draaien’ (vira o voto). “Uiteindelijk hebben we verloren, Bolsonaro won, maar wat het verschil was wel dat veel mensen niet gedeprimeerd waren maar strijdbaar omdat we toch van alles hebben lopen doen om het te voorkomen”. Cruciaal voor de overwinning van Boslonaro was dat het lukte om de populaire Lula in de gevangenis te zetten, wegens vermeende omkoping in een zeer omstreden proces. Dat maakte de weg vrij voor Bolsonaro. En daarvoor was er De Coup, waardoor Dilma Roussef afgezet werd (wederom op flinterdunne beschuldigingen van malversatie, zie hier eerder bericht daarover op globalinfo). “Bij al die drie gebeurtenissen hebben we uiteindelijk verloren…”

Volgens de theorie van Midia Ninja is er in feite een nieuw publiek ontstaan, een nieuwe beweging ook. Het is niet langer het ‘proletariaat’, maar het ‘commentariaat’; de mensen die op sociale media aan het debatteren zijn.

Het collectief heeft nu zo’n 50 medewerkers, maar daar omheen duizenden mensen die actief bijdragen leveren. De financiering is “altijd precair en vooral door zoveel mogelijk kosten te reduceren, en onbezoldigd samenwerken” maar geschiedt met de bekende mengelmoes aan betaalde opdrachten, donaties, crowdfunding en wat subsidie (“waarbij we extreem kieskeurig zijn: we accepteren geen voorwaarden, geen bemoeienis met de inhoud”). Het bereik van de campagnes van Midia Ninja is moeilijk te schatten, maar als je alle volgers meetelt van de verschillende media die ze gebruiken, zijn dat er zo’n 5 miljoen. Bij grote evenementen waar veel doorgelinkt wordt, bereiken ze soms wel 50 miljoen mensen.

Door het succes van Midia Ninja in het vergroten van bereik van campagnes en protesten, neemt rechts ze in toenemende mate op de korrel. Er verschijnen allerlei fake-verhalen dat ze (natuurlijk weer) door Soros gestuurd zouden zijn, en een geheim mediaproject van de arbeiderspartij PT zouden zijn.

Na de zware nederlagen in nationale campagnes zijn ze nu vooral terug naar hun basics gegaan: weer  door het land gaan reizen om kleinere steden te bezoeken en daar projecten te helpen opzetten. En ook focussen op wat ze noemen “kleine overwinningen”, zoals een geslaagd lokaal festival of een lokale verkiezingscampagne die wel lukt.

Over de repressie maken ze zich nu minder zorgen dan toen Bolsonaro net gewonnen had en openlijk dreigde om alles wat links was uit de weg te ruimen. Maar de nieuwe regering heeft er tot dusver vooral een enorme puinhoop van gemaakt en ze hebben hun handen vol aan het schip drijvende te houden. Ze zijn in snel tempo alle populariteite aan het verliezen. “Als het hem lukt de economie weer op gang te krijgen, gaan we ons weer zorgen maken”. De beste verdediging tegen repressie is bekendheid: “We would rather be well known than be hiding”.

Ook interessant was hun observatie hoe de massale protesten in 2013 op een gegeven moment ‘gedraaid’ werden naar een algemeen anti-regeringssentiment. De linkse Dilma Rousseff regeerde en de verhoging van de buskaartjes was ingetrokken door de protesten. De bewegingen die oorspronkelijk de protesten hadden georganiseerd, hadden zich ook publiekelijk teruggetrokken. Maar de protesten gingen veelal door, maar dan met een andere inhoud en gericht tegen ‘corrupte politici’ in het algemeen. Dat is een heel ander frame waar rechts, als ze kandidaten hebben die zich als anti-politici presenteren, garen bij kan spinnen. Terwijl ze in werkelijkheid zelf een enorm verleden vol corruptie hebben, maar daar zie je dan in media en campagnes niets over.

Ook werd ingegaan op het fenomeen van de ‘bots’ bij sociale media-campagnes. Dat zijn fake volgers waar Bolsonaro ook duidelijk gebruik van maakte en die politici en hun campagnes trending kunnen maken (net als Salvini en Grillo in Italië). Ook hier waren Steve Bannon en zijn financiers betrokken. Maar, waarschuwen de twee Ninja’s in Paradiso, het zijn nooit alleen de bots die de doorslag geven. Dat zijn vaak middelen om een bepaalde top over te kunnen gaan en er zijn ook echte volgelingen die daadwerkelijk vrijwillig de propaganda doorpompen. Die laatste zijn er dus ook wel degelijk, en het is zaak om te kijken hoe die bereikt worden en waarom arme mensen griezels aan gaan hangen die duidelijk tegen hun eigen belang in zullen gaan.

Midia Ninja heeft ook veel campagnes samen met groepen inheemse volkeren gedaan. Die zijn nu onder Bolsonaro zwaar de klos, omdat deze hun schaarse verworven rechten wil schrappen zodat ondernemers hun leefgebied kunnen plunderen. Maar er is ook veel verzet. Dat thema staat centraal bij hun workshop bij Framer Framed op vrijdag 7 juni.

Tekst Kees
Amsterdam, 5 juni 2019

Links

• Midia Ninja - Brazilie

Agenda