Foto: Bart Heemskerk Recensie: Wat is er over van de modernistische droom? Een bespreking van de expositie 'Crisis of History'
Op slechts drie pont-minuten afstand van het Amsterdamse Centraal Station ligt een unieke stadsoase die onder één dak een keur aan culturele instellingen en creatieve initiatieven herbergt. Met dank aan de inspanningen van artistiek leider Chris Keulemans en vele andere betrokkenen bruist het recent geheel gerenoveerde IJ Paviljoen van de Tolhuistuin in Amsterdam Noord sinds het voorjaar van 2014 weer door allerhande zinderende en inspirerende activiteiten. ‘Welcome to the End of History’ (2014) vormt het eerste deel van het drieluik ‘Crisis of History – Art, Memory and Resistance in the Middle East’ dat curator Robert Kluijver samenstelde voor Framer Framed. Hiermee opent Framer Framed toonaangevend transcultureel tentoonstellingsbeleid op de nieuwe locatie binnen het Tolhuistuin-complex.
Vernissage ‘Welcome to the End of History’, installatie Ahmed Mater © Thomas van Asten
Kritische kanttekeningen
Framer Framed initieerde in 2009 een debatreeks waarin (nog steeds) de vrij eenzijdige rol van ‘wit’ museumbeleid in de multiculturele- en globaliserende samenleving door kunstenaars, wetenschappers en internationaal opererende curatoren tegen het licht wordt gehouden. In september 2013 organiseerde Framer Framed elders in Amsterdam een internationale groepsexpositie met kritisch werk van hedendaagse Iraanse kunstenaars. Begin mei 2014 wees al.arte op de vernissage van ‘Welcome to the End of History‘. Alhoewel de finissage eind juni gepland stond vond zaterdag 5 juli j.l. na een kleine verbouwing de heropening van dit eerste deel van het drieluik plaats. Curator Robert Kluijver gaf een rondleiding en al.arte was erbij.
“What we may be witnessing is not just the end of the Cold War, or the passing of a particular period of post-war history, but the end of history as such: that is, the end point of mankind’s ideological evolution and the universalization of Western liberal democracy as the final form of human government.”
In een online statement verwijst Kluijver naar het bovengenoemde, door Francis Fukuyama geproclameerde “end of history” bij de val van de Berlijnse muur in 1989. De toenmalige status quo was gebaseerd op de vijandige verhoudingen tussen het overwegend kapitalistische Westen en het communistische Oostblok ten tijde van de Koude Oorlog. Vandaag de dag lijkt de notie van een post-modernistische liberale democratie die voortkwam uit het sociaal-culturele superioriteitsgevoel van het Westerse denken eveneens een loze belofte. Kluijver: “Alternatieve culturele en economische ontwikkelingstrajecten, mogelijk gebaseerd op het Trotskisme, Tribalisme, of Wahabisme worden in dit denken a priori voor onmogelijk gehouden. Dit leidt op diverse continenten tot culturele spanningen, maar zijn in het bijzonder uitgesproken in het Midden-Oosten en de bevolking in diaspora.”
‘After a long day’s work’ uit de serie ‘A Day in the Life of a Jihadi Gangster’ © Aman Mojadidi, 2010
Van context naar kruisbestuiving
Bezoekers van het IJ Paviljoen maken door de afgestemde programmering van diverse activiteiten op het Tolhuistuin-complex gemakkelijk kennis met elkaars initiatieven. Zo ook met (een deel van) de door Framer Framed tentoongestelde werken op de benedenverdieping van het complex, dat men betreedt via de benedeningang vanaf de pont. Toevallige passanten draaiden hun hoofd om en bleven staan bij het zien van een van de vijf opvallende foto’s van de Amerikaans-Afghaanse kunstenaar Aman Mojadidi, die opgroeide in Amerika maar tegenwoordig woont en werkt in de Afghaanse hoofdstad Kabul. De sterke associaties met de gangster rap en de bling uit de Westerse hip hop scene bleken niet alleen goed voor lacherige en semi-stoere selfies maar toch ook voor een tweede, meer aandachtige blik op de foto’s. Want zo surrealistisch als de portretten eruit mogen zien, zo reëel is de thematiek: sociaal prestige en diverse symbolen van westerse vooruitgang ‘sieren’ de voormalige Afghaanse vechtersbazen die hun rijkdom verwierven door slimme coalities te sluiten met heersende machthebbers bij iedere nieuwe wisseling van de wacht.
Onwerkelijke plekken en sci-fi creaties
Iets verderop zien we een aantal luchtfoto’s van de Saoedische arts/kunstenaar Ahmed Mater. Mater (vooral bekend van zijn installatie ‘Magnetism‘) onderzocht door de lens van zijn camera o.a. de conditie van het woestijnlandschap waarbij hij focust op de vervuilende gevolgen van ondoordacht en te snel uitgevoerd beleid dat zich richt(te) op de commerciële consumptiemaatschappij.
Een speciaal voor deze tentoonstelling door Louis-Cyprien Rials samengestelde slide show is hier ook te vinden. Deze in Parijs geboren fotograaf toerde jarenlang op zijn motor door gedemilitariseerde en uitgestorven gebieden in Europa, waar hij sliep in of nabij vervallen modernistische gebouwen. De niet eerder vertoonde foto’s uit 2010 en 2011 laten de bezoeker kennismaken met de unheimische werkelijkheid van verlaten conflictgebieden zoals de Armeense enclave Nagorno-Karabakh in Azerbeidjan (goed voor een oorlog tussen Armenië en Azerbeidjan van 1991 tot 1994 en nog steeds bron van conflicten), de verboden zone rond de ooit 50.000 inwoners tellende stad Pripyat nabij Chernobyl (ontruimd enkele dagen na de nucleaire ramp in 1987) en tot op de dag van vandaag betwist Grieks-Turks gebied in Noord-Cyprus.
Op diezelfde begane grond hangen ietwat onopvallend nabij een trap naar de bovenverdieping vijftien foto’s die de wereld van Westerse cartografie en geologie karikaturiseren. De Pakistaanse kunstenares Mehreen Murtaza toont op intrigerende en soms absurdistische wijze de maakbaarheid en daarmee (on)betrouwbaarheid van de Westerse geografische geschiedschrijving aangaande het Midden-Oosten en de wijdere regio door haar vernuftige, als sciencefiction aandoende manipulatie van oude foto’s van specifieke locaties, personen en bijeenkomsten.
Aan een aangrenzende muur hangt werk van de Amerikaans-Iraanse kunstenaar Eric Parnes, die inzoomt op de relativiteit en bestendigheid van culturele connecties bij omwentelingen binnen eenzelfde religieus-politieke context. Vijf van zijn foto’s (uit een serie van oorspronkelijk twintig) tonen de vergane glorie van de verwaarloosde Iraanse ambassade in Washington, waar in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw roemruchte partijen plaatsvonden.
Idealistische dromen
Op de bovenverdieping staan (de illusies van) oude idealen versus de confrontaties van nieuwe generaties met de realiteit centraal. De in Irak geboren Nederlandse kunstenares Urok Shirhan, hieronder geciteerd, onderzocht in de eerste instantie wat er ten grondslag lag aan verschillende aspecten van de communistische droom van haar ouders. Naar aanleiding van de vragen die zij haar ouders stelde rezen er in haarzelf nieuwe vragen die haar deden besluiten andere Arabischtalige kinderen van communistische ouders te interviewen. Het resultaat van haar onderzoek en de bijbehorende focusverschuiving is vastgelegd in een installatie van twee video’s (“work in progress”, aldus Shirhan) getiteld ‘Communist Parents’ en ‘Children of the Left’.
“I realised it was not necessarily about our parents, what they did back then or how attractive their stories and ‘vintage-like’ pictures are. It is about how these stories and experiences have shaped our generation, and us, whether we wanted to or not. The question is not about representing the past, but rather about activating and ‘freeing’ certain narratives, activities, images and ideals from the chokehold of the petrified past. In order to test their relevance in the present, we have to bring these experiences into actuality, into practice.”
Een bijzonder intrigerende installatie van de in Nairobi geboren Oezbeeks-Jemenitische kunstenaar Ibrahim Quraishi bestaat uit een houten bed (een ‘gekoesterd erfstuk’ van de grootmoeder van een Duitse vriend van Quraishi) waarin Waffen SS-aanvoerder Heinrich Himmler zou hebben geslapen. Erboven hangen drie, door Palestijnse schoolkinderen uit Ramallah vrolijk ingekleurde portretten van een man die bij nadere inspectie Quraishi’s Jemenitische grootvader blijkt te zijn. De ‘kleurplaten’ zijn gebaseerd op een foto van de grootvader, gemaakt in een fotostudio in Jeruzalem in de eerste helft van de 20e eeuw. Quraishi, kind van een links diplomatenechtpaar, leverde ook negen digitaal gemanipuleerde familiefoto’s die qua thematiek refereren aan de vervlogen Arabische/ islamitische Gouden Eeuw en de neiging van intellectuelen zich hierop blind te staren.
Een dag uit het leven van…
Drie (video-)installaties van verschillende kunstenaars bieden een unieke inkijk in respectievelijk het werk van moslim gastarbeiders in Mekka (wederom Ahmed Mater), de zenuwslopende controletocht van een bewapende Saoedische militair (de kunstenaar zelf) in een ontruimd maar door Jemenitische sluipschutters gefrequenteerd Saoedisch grensdorpje ten tijde van een gewapend conflict met Jemenitische Houthi rebellen in het noorden van Jemen (Abdelkarim Qassem) en 24 uur uit het leven van Syrische rebellen in Aleppo en de Idlib provincies (Emeric Lhuisset). Maters installatie bestaat uit een hoop puin met negen mobieltjes waarop door de gastarbeiders gefilmde opnames van ineenstortende gebouwen en andere sloopwerkzaamheden in het alleen voor moslims toegestane Mekka te zien zijn. Het is wrang, maar de installatie refereert op subtiele wijze aan New Yorkse wolkenkrabbers en Ground Zero. Hierbij horen vier foto’s die allemaal de historie-vernietigende bouwactiviteiten ter plaatse inzichtelijk maken. Qassem moest nagaan of het ontruimde grensdorp daadwerkelijk verlaten was voordat het met de grond gelijk gemaakt zou worden om als bufferzone in de strijd te dienen. De video van Lhuisset (te bezichtigen in een op zichzelf staande donkere ruimte) laat de menselijke kant van de als terroristen aangemerkte rebellen zien en toont hun verrassend ‘gewone’, dagelijkse belevingswereld.
Geschiedenis 3.0?
De zeggingskracht van dit eerste deel van het drieluik ‘Crisis of History’ is enorm. Als deel twee en drie net zulk sterk werk gaan bevatten zou de samenwerking tussen Kluijver en Framer Framed wel eens tot een voor Nederlandse kunstbegrippen episch project kunnen leiden. Mits het grotere publiek zich van de waarde van het geëxposeerde bewust wordt. Want alhoewel educatie een belangrijk onderdeel van Framer Frameds doelstelling is en hier qua randprogrammering zeker op ingespeeld werd lijken ook middelbare schoolklassen, (kunst)geschiedenisstudenten, in de regio geïnteresseerde journalisten en studenten en docenten van Arabische taal & cultuurstudies, Midden-Oosten studies en islam studies deze eerste tentoonstelling niet en masse te hebben bezocht.
Bij de heropening van deel een in juli was er zelfs nog geen recensie verschenen. Wist het kritische kunstminnende publiek de weg naar het Tolhuistuin-complex überhaupt wel te vinden? Het uitgebreide publieksprogramma was aantrekkelijk genoeg. Waarom hebben de kunstkaternen van grote kranten geen aandacht aan deze tentoonstelling besteedt? Framer Framed wijst met ‘Welcome to the End of History’ op een aantal cruciale haken en ogen van de geopolitieke geschiedschrijving aangaande het Midden-Oosten en de wijdere regio. Maar de diverse media in de Lage Landen zwijgen erover -vooralsnog. De tijd zal het ongetwijfeld leren.
Welcome to the End of History, het eerste deel van het drieluik ’Crisis of History’, was te zien bij Framer Framed van 2 mei 2014 tot en met 28 augustus 2014.
Deelnemende kunstenaars
Emeric Lhuisset, Ahmed Mater, Aman Mojadidi, Mehreen Murtaza, Eric Esmail Parnes, Abdelkarim Qassem, Ibrahim Quraishi, Louis-Cyprien Rials en Urok Shirhan. De Iraanse grafisch vormgever en kunstenaar Reza Abedini verzorgde de (kalli)grafische vormgeving van de tentoonstelling.
Door Aya Johanna Daniëlle Dürst Britt
Deze tekst verscheen oorspronkelijk op {al.arte.magazine}
September 2014
- {al.arte.magazine}
Links
Midden-Oosten /
Exposities
Expositie: Crisis of History #1
Samengesteld door Robert Kluijver
Netwerk
