Het begon in caravan 404
Karen Gregazarian bouwde tien jaar geleden als bewoner van asielzoekerscentrum Markelo een betoverende maquette van zijn toenmalige omgeving. Nu te zien in Framer Framed in Amsterdam-Oost.
Text en fotografie: Mina Etemad
December 2022
Karen Gregazarian kwam rond 2010 met zijn vrouw en drie kinderen vanuit Abchazië naar Nederland. Ze kwamen terecht in asielzoekerscentrum Markelo. Het azc was ooit een vakantiepark en het stond er nog vol caravans, speeltuinen en bomen. ‘Het was er mooi en groen’, zegt Gregazarian. ‘Maar het leven was er moeilijk. Je wist niet wat er zou gebeuren en of je teruggestuurd zou worden.’
Omdat hij niet veel om handen had en niet wist hoe hij de tijd moest doden, begon Gregazarian met het maken van cadeautjes voor de medewerkers van het azc, die hij zo dankbaar was voor alle zorg. Hij hield ervan om met zijn handen bezig te zijn, dus toen hij in 2012 hoorde dat hun azc zou gaan sluiten, kreeg hij een ander idee. ‘Ik wilde graag een herinnering hebben aan die plek.’ Nog nooit had hij een maquette gemaakt, in Abchazië repareerde hij auto’s. ‘Maar hier liep ik elke dag over het terrein en telde de afstanden tussen alle gebouwen en objecten. Ik nam de meer dan negentig caravans in me op en tekende alles op papier na.’
Gregazarian verzamelde takken, mos, karton, hout, stukken ijzer, alles wat hij kon vinden om zijn omgeving zo waarheidsgetrouw na te maken. ‘Soms deed ik testjes met de materialen. Ik maakte bijvoorbeeld het karton nat en onderzocht hoe stevig het was, om te beoordelen of het niet kapot zou gaan.’
Met zijn gezin zat hij in caravan 404, ergens in het midden van het terrein. Daar begon hij met het maken van de maquette, maar die ruimte bleek al gauw te klein. Van de medewerkers kreeg hij een leegstaand gebouw aangewezen waar hij ongestoord kon werken. ‘Ik zat daar vooral ’s nachts, als alles rustig was, tot ik de eerste vogels hoorde fluiten.’
Na een paar weken was de maquette klaar. Iedereen in het azc was ervan onder de indruk en de medewerkers vroegen hem wat ermee moest gebeuren. ‘Ik zei dat zij daarover mochten beslissen. Ik was klaar met mijn werk.’ Hij verliet het azc en verloor de maquette uit het oog.
‘Maquette’ door Karen G. Foto: Mina Etemad
Lampjes
Vanaf toen zwierf de maquette jaren rond door het land. Meerdere mensen voelden zich er verantwoordelijk voor, maar niemand kon hem langdurig ergens opslaan of tentoonstellen. Zo kwam hij te staan in een museum in Markelo, in het kantoor van een filmbedrijf, en zelfs bij een tandarts in de praktijk.
Erfgoedprofessional Milena Mulders had de maquette weleens in een documentaire voorbij zien komen en was er toen al door gefascineerd. ‘Ik vind het heel poëtisch. Ik vind het ook erg ongemakkelijk. Bij een azc heb je bepaalde associaties, bijvoorbeeld dat het er vreselijk is. We denken eigenlijk nooit na over hoe het leven daar is. We kijken er gewoon niet naar.’
Ze vond het waardevol dat dit object haar daar wel toe dwong, dus toen ze begin 2020 in een oproepje las dat de maquette binnen twee dagen weg moest van de plek waar hij stond, kwam ze meteen in actie.
Ze belde wat kennissen om een nieuwe verblijfplek te vinden en een busje te regelen. Een van hen was migratiehistoricus Hanneke Verbeek, die er net als Mulders meteen van overtuigd was dat dit object voorlopig bewaard zou moeten blijven.
Samen vonden ze een nieuwe tijdelijke verblijfplek, en sindsdien hebben ze zich ook over het object ontfermd. Het lukte ze om maker Karen Gregazarian op te sporen en hem te herenigen met zijn werk. Dat was een bijzonder moment. Op een filmpje dat van die gebeurtenis is gemaakt, zie je Gregazarian vertederd naar de maquettekijken. Hij blijft een tijdje stil en grijnst wat, dan buigt hij zich onder de tafel om de knop te fixen waarmee de 390 lampjes in de gebouwen en lantaarnpalen aangezet kunnen worden. Als dat lukt, slaken Mulders en Verbeek een kreet van verwondering, al gaan niet alle lampjes meteen aan. Een paar weken later repareert Gregazarian de maquette en doen alle lampjes het weer.
Maquette door Karen G. – Foto: Mina Etemad
Voetballen
Mulders en Verbeek vonden het ook belangrijk dat de maquette even terugging naar de plek waar hij vandaan komt. Zodoende stond hij vanaf begin dit jaar tot augustus in cultureel centrum Het Beaufort in Markelo. Daar konden oud-bewoners en -medewerkers en andere geïnteresseerden het nagebouwde asielzoekerscentrum bezoeken.
Een van die oud-bewoners is Ferdos, die er zijn tienerjaren heeft doorgebracht. Toen hij de maquette zag, kwamen er allerlei herinneringen bij hem naar boven. ‘We voetbalden altijd hier, op dit veld naast de school.’ Hij is even stil. ‘Ik zie het als een deel van mijn leven. Dit azc heeft van mij misschien wel de persoon gemaakt die ik vandaag de dag ben.’
Milica en Shkurta brachten ook hun jeugd door in het azc. Ze werden er beste vriendinnen. Shkurta: ‘We hadden zoveel lol. Ik ging altijd om negen uur ’s ochtends bij Milica langs om met haar buiten te spelen. We waren altijd met z’n tweeën.’ Hun vriendschap lijkt enigszins onwaarschijnlijk: Shkurta’s ouders waren uit Kosovo gevlucht en die van Milica uit Servië, van wege de oorlog tussen de twee landen.
Erfgoed
Voor veel oud-bewoners is het waardevol om de maquette terug te zien. Maar, vraagt Milena Mulders zich af, ‘is deze maquette ook een belangrijk object voor mensen die niet in Markelo hebben gewoond of in het azc hebben geleefd?’
Eigenlijk gaat deze vraag over wat we als cultureel erfgoed zien. Mulders: ‘Wat moeten we bewaren om de samenleving van nu later beter te begrijpen? Ik ben meermaals door allerlei culturele instellingen gevraagd: kun jij nog een object vinden dat betrekking heeft op arbeidsmigratie? Misschien een Marokkaan die een verhaal wil vertellen met een koffer erbij? De koffer wordt altijd als hét object van de arbeidsmigratie gezien. Of ze vragen me: kun jij monumenten van de arbeidsmigratie terugvinden? Maar nee, die vinden we niet meer terug, we zijn gewoon te laat. We zijn ons er op het moment dat die belangrijk waren helemaal niet bewust van geweest.’
Volgens Mulders hebben we alles als tijdelijk gezien, arbeidsmigranten bijvoorbeeld hebben we niet als onderdeel van de samenleving gezien. ‘Maar de gastarbeiders zijn gebleven en de samenleving is mede door hen veranderd, en ook door de mensen die hier als vluchteling zijn gekomen en Nederlander zijn geworden.’
Als duizenden Nederlanders herinneringen hebben aan een asielzoekerscentrum, zouden we die herinneringen dan ook niet moeten vangen in ons cultureel erfgoed? Of de maquette een antwoord kan geven op die vraag, daar buigen Mulders en Verbeek zich over. Terwijl het mini-azc in Het Beaufort stond, vroegen ze aan allerlei betrokkenen wat zij wilden dat ermee zou gebeuren. Daar kwamen verschillende antwoorden uit, zoals dat de maquette gedigitaliseerd moet worden, of dat hij terug moet naar het oude terrein. Daar is nu een zonnepanelenpark, maar de eigenaar is bereid om een schuurtje beschikbaar te stellen als klein museum. Voorlopig heeft de maquette echter nog geen vaste verblijfplaats. Momenteel is hij te bewonderen bij Framer Framed in Amsterdam-Oost.
Meer info
Dit artikel van Mina Etemad verscheen oorspronkelijk in Z! – De Amsterdamse Straatkrant, Nr. 14, 15 okt – 4 nov 2022, blz. 16-17. Het is met toestemming van de schrijfster opnieuw uitgegeven door Framer Framed.
De maquette van Karen Gregazarian is tot 22 januari 2023 te zien bij Framer Framed aan de Oranje-Vrijstaatkade 71, Amsterdam. Toegang is gratis.
De tentoonstelling While Awaiting an Unknown Future maakt deel uit van het project Tussenlanding: een tastbare herinnering aan tijdelijkheid. Het is mede mogelijk gemaakt door het Fonds voor Cultuurparticipatie / Verken de Faro-werkwijze, Stichting DOEN en het VSB Fonds.
Er is een audiodocumentaire over de maquette gemaakt, Maquette zonder verblijfsvergunning. Deze is te horen in de podcast DOCS, te vinden op Spotify.
- Volkskrant - Karen Gegiazarian maakte een maquette van het azc
- Nederland gaat Verdrag van Faro ondertekenen
- Tussenlanding - een tastbare herinnering aan tijdelijkheid
- PODCAST: DOCS - Maquette zonder verblijfsvergunning
Links
Migratie / Social Practice /
Exposities
Expositie: While Awaiting an Unknown Future
Met werk van Karen G. & Ribal El Khatib — dat zij maakten tijdens hun verblijf in een asielzoekerscentrum
Netwerk
Karen Gegiazarian
Kunstenaar
Mina Etemad
Freelance journalist, podcastmaker en presentator
