Framer Framed

Teen Art Club - Een initiatief ter ondersteuning van Oekraïense tieners uit Kyiv

Nicole Katenkari, ex-curator en museumdocent bij Mystetskyi Arsenal, moest begin maart 2022 Kyiv verlaten vanwege de Russische inval van Oekraïne. Ze werd verwelkomd door Framer Framed voor een residency in Amsterdam-Oost. Gedurende een periode van drie maanden maakte ze deel uit van het educatieteam en leverde ze een waardevolle bijdrage door de Teen Art Club te organiseren, een initiatief ter ondersteuning van Oekraïense tieners uit Kyiv. Hieronder lees je een reflectie geschreven door Nicole Katenkari over deze impactvolle tijd.

Tekst: Nicole Katenkari
September 2022

Het programma van de Teen Art Club is ontworpen vanuit de gedachte een totaal verloren veilige ruimte te herscheppen, het leven zoals we dat kenden voor de Russische invasie van Oekraïne op 24 februari 2022. Virtuele bijeenkomsten vonden plaats vanaf half maart en tot begin juni.

Binnen de groep bestonden al warme en vertrouwde relaties. De deelnemers – alle acht zijn meisjes van 15-17 jaar die op de middelbare school zitten – kenden elkaar en mij uit Kyiv. De meerderheid is onlangs afgestudeerd aan de Youth Council – een educatief programma dat ik bij Mystetskyi Arsenal samenstelde. De rest bestond uit vrienden van de meisjes. Ik zag deze bijeenkomsten als een manier om een gevoel van normaliteit te herstellen en het opnieuw opbouwen van een routine. Het was voor beide partijen persoonlijk en professioneel gezien relevant.

Tijdens het aanvankelijk louter informele gesprek, deelden de tieners hun verhalen over ontsnapping en vlucht, de meest gemiste en gewaardeerde dingen in de nieuwe omgeving, ver van huis in Kyiv. Dit eerlijke en onverwachte delen onthulde de dringende behoefte om in een ontvankelijke, ondersteunende omgeving te zijn. Uiteindelijk ontstond Teen Art Club als mogelijkheid om samen door verontrustende tijden te gaan, minstens een uur per week aan de oorlog te ontsnappen, echter zonder deze te negeren, maar aan de hand van verschillende onderwerpen kunst te gebruiken om na te denken en te verwerken.

De groep droeg bij aan het Teen Art Club-programma onderwerpen aan te dragen die hen het meest zorgen baarden in die eerste enge weken van de oorlog. Dit waren emotionele reacties en prioriteiten, hun veranderingen in oorlogstijd, de twijfel over het bestaan en de vorm van de toekomst, vragen met betrekking tot culturele identiteit, het snijpunt en de wisselwerking van oorlog en kunst. Samen met collega’s van Framer Framed, in het bijzonder Isabella Giacomelli, een stagiaire van het educatieteam, hebben we geprobeerd om al deze reflecties een plek te geven in het programma van de Teen Art Club.

Elke sessie had een vergelijkbare opbouw. Het begon met een deelnemer die haar favoriete kunstwerk presenteerde, waarna er een gesprek rond het gekozen onderwerp plaatsvond. Na het presenteren van archiefproject(en) en/of het uitlichten van kunstwerken uit de Oekraïense en Nederlandse context, volgde een uitleg van de volgende opdracht. De opdrachten bestonden voornamelijk uit denkroutines die hielpen bij het ontwikkelen en conceptualiseren van ideeën. Zo werd de groep bij een van de thema’s ‘Amuletten en artefacten’ uitgenodigd om na te denken over en een persoonlijk object te presenteren dat een bijzondere betekenis heeft of heeft gekregen door het verhaal erachter. De tieners kozen bijvoorbeeld een ketting dat een cadeau was van een vriend, een sjaal van oma, een houten stok die doet denken aan kampvuren in de zomer, of een paar sokken met een beroemd schilderij erop. Alles wat tijdens de sessies gebeurde, was gericht op het ondersteunen van de ideeën en het behouden van de creatieve stroom. Een van de taken die we onszelf als begeleiders oplegden, was om ieders mening de ruimte te geven, er naar te luisteren en te waarderen. Later merkte een van de deelnemers op: “De docenten maakten deel uit van onze groep. Ik zag ze niet als een typische schoolleraar…” wat de organische aard van onze interactie weergeeft.

Als we de hele ervaring samenvatten, kan ik eerlijk en oprecht zeggen dat het bespreken van kunst, het denken en het genereren van ideeën – het proces – voorafging aan de concrete resultaten van het programma. Het aanvankelijke besluit om over kunst te praten, het te gebruiken als medium voor verwerking en reflectie op de huidige traumatische gebeurtenissen was juist. Een van de meisjes schreef: “Voor mij persoonlijk was het (om verschillende kunstwerken te zien en erover te praten) zowel therapeutisch als inspirerend.”

Hetzelfde gold voor mij. Over het algemeen was mijn residency bij Framer Framed met het Teen Art Club-project een geweldige afleiding en opluchting. Hoewel ik mentaal altijd in oorlog was, was het zeer waardevol om fysiek aanwezig te zijn in professionele omgeving, geaccepteerd en behandeld te worden als onderdeel van het team van Framer Framed. Het hielp om een gevoel van verbondenheid te krijgen. Openheid en werken met en voor de gemeenschap, de vrijheid en het recht om fouten te maken of te falen zonder veroordelende houding, en aanmoediging van creativiteit zijn universele principes in het cultureel-educatieve veld, ongeacht de geografische locatie. Een van de redenen waarom ik met zoveel plezier bij Framer Framed ‘verbleef’, was de wetenschap dat we ondanks verschillende achtergronden een gemeenschappelijke basis hebben.