KNAW rapport: Wankele sokkels - Omstreden monumenten in de openbare ruimte
Publieke monumenten kunnen sterke emoties oproepen. De laatste jaren veranderen onze opvattingen erover radicaal, onder invloed van bewegingen als Black Lives Matter, door sociale bewustwording en de groei van historisch besef. Soms worden de helden van vroeger van hun sokkels getrokken maar het verwijderen van beelden wist de geschiedenis niet uit. Een commissie van de KNAW heeft geadviseerd hoe we met het omstreden erfgoed om moeten gaan, en hoe we het debat er over het beste kunnen voeren.
Het rapport Wankele sokkels – Omstreden monumenten in de openbare ruimte (2023) gaat over monumenten in de openbare ruimte die raken aan het koloniaal verleden en slavernij (zoals J.P. Coen in Hoorn en Peerke Donders in Tilburg), en aan oorlogen en genocide (zoals het Holocaust Namenmonument in Amsterdam en het tijdelijk Srebrenicamonument in Den Haag en Amsterdam). Controverses over de monumenten ontstaan uit onbegrip over de geschiedenis en beeldtaal, over locatie, eigenaarschap en over procedures rond besluitvorming.
Met hun tastbare aanwezigheid in de openbare ruimte kunnen standbeelden, borst- beelden, gedenkstenen en andere monumenten allerlei emoties oproepen, variërend van blijdschap en ontroering tot teleurstelling en woede. Sommige monumenten zijn verbindend, troostend en helend, zeker in combinatie met verdiepende rituelen als de Dodenherdenking of bij Keti Koti. Andere geven een eenzijdige, tijdgebonden kijk op het verleden die mensen verdeelt, marginaliseert en uitsluit. Een monument dat ongemerkt jarenlang alleen stof verzamelde, kan plotseling felle reacties uitlokken. Dit verschijnsel is niet nieuw. De Romeinen verminkten al standbeelden en bustes van in ongenade gevallen keizers, de Nederlandse Beeldenstorm vernietigde grote hoeveelheden heiligenbeelden en Franse revolutionairen sloopten gebouwen en verwoestten beelden rond kerken en kastelen.
Discussies en conflicten over standbeelden en monumenten zijn in Nederland in de laatste tien jaar sterk toegenomen. Sommige sokkels wankelen. Mede onder invloed van Black Lives Matter hebben koloniale standbeelden hun ‘witte onschuld’ verloren. Ook herdenkingstekens voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogen staan ter discussie. Bestuurders hebben verschillende opties om te reage- ren: niets doen, een verklarende tekst plaatsen, het monument een andere functie geven, een kritisch conceptuele vernieuwing, het verplaatsen of verwijderen. Om enig houvast te bieden voor belanghebbenden heeft de KNAW een Commissie Omstreden Monumenten ingesteld om uit te zoeken wat monumenten omstreden maakt en hoe daarover een evenwichtig gesprek kan worden gevoerd.
Het advies is via onderstaande link te downloaden. Het richt zich op drie doelgroepen: 1. bestuur, beleid en politiek; 2. onderwijs, musea en erfgoedhuizen; 3. burgers, inclusief omwonenden en herinneringsgemeenschappen.
Contested Heritage /
Exhibitions
