Recensie: de kunstenaar als charlatan. Een bespreking van de expositie 'As If'
Nepnieuws rondom de Amerikaanse verkiezingen, ophef over WikiLeaks, video’s van politiegeweld en Trumps beledigende tweets. De relevantie van een tentoonstelling – over politiek geïnspireerde mediakunst had op dit moment niet groter kunnen zijn. In As if, The Media Artist as Trickster (2017) staan kunstenaars centraal die zich aan urgente politieke en maatschappelijke kwesties wagen en de invloed die de media uitoefenen op de samenlevingaan de kaak te stellen.
As if, The Media Artist as Trickster gaat over de geëngageerde hedendaagse kunstenaar die niet meer vooraan op de barricades staat te schreeuwen in de hoop het verschil te maken. Nee, de kunstenaar wordt neergezet als een ‘ tricks ter’ en activist, een slimme charlatan die door middel van trucs weet te misleiden. Kunst wordt tactisch ingezet om dominante machtsstructuren aan het licht te brengen en te ondermijnen. De kunstenaars in de tentoonstelling hebben hierbij vooral afgekeken van Tactical Media, een politieke en culturele stroming die is ontstaan in de jaren negentig met de opkomst van de nieuwe media, en waarin voor het eerst de krachten van kunst en public relations werden gebundeld om zo misstanden te onthullen.
De tentoonstellingsruimte bij Framer Framed is visueel in tweeën gedeeld. Het eerste gedeelte, de zogenaamde Newsroom, toont kunst waarin hacks en verzonnen ‘nieuwsfeiten ‘ een rol spelen. De werken laten zien hoe nieuws steevast gekleurd is en nog altijd als propagandamiddel dient. De door curatoren Annet Dekker en David Garcia geselecteerde kunstenaars zijn niet vies van een vergaande publiekelijke hoax en geloven dat leugens de waarheid uiteindelijk kunnen onthullen.
In het provocerende Dow Does The Right Thing (2004) zien we hoe Andy Bichlbaum van The Yes Men zich voordoet als woordvoerder van Dow Chemical Company, het bedrijf dat verantwoordelijk was voor het gaslek in Bhopal in 1984, waarbij honderdduizenden mensen werden blootgesteld aan schadelijke stoffen. De kunstenaar heeft het voor elkaar gekregen om aan te schuiven in een live-uitzending op BBC World, waar hij publiekelijk bekendmaakt dat Dow de slachtoffers schadevergoedingen zal geven en de bodem gaat reinigen. Het nieuws sloeg destijds in als een bom … Het was echter niet waar. Dow verloor die dag twee miljard dollar op de aandelenmarkt. Met dit werk hebben The Yes Men, net als de andere kunstenaars in de tentoonstelling, het maatschappelijk debat aangewakkerd en nieuwe onderwerpen op de politieke agenda weten te zetten.
Het tweede deel van As if, the Media Artist as Trickster is een tentoonstelling in een tentoonstelling. De muren van dit gedeelte zijn diepzwart geschilderd en bovenin staan met grote plakletters de woorden GUANTANAMO BAY MUSEUM OF ART AND HISTORY. De tekstbordjes hebben een feloranje kleur die herinnert aan de overalls van de gevangenen in de beruchte Amerikaanse gevangenis en de donkere sfeer zorgt voor een beklemmend gevoel.
Dit virtuele museum is samengesteld als onderdeel van het werk van lan Alan Paul, tevens oprichter van de organisatie. Het bevat een collectie met werken van kunstenaars die reflecteren en kritiek geven op Guantanamo Bay en gerelateerde onderwerpen. Een van de intrigerende werken die Paul heeft geselecteerd als onderdeel van het project is de video Homeland Is not a Series (2015) door de kunstenaarsgroep The Arabian Street Artists. In deze video zien we hoe de makers door de Amerikaanse televisieserie Homeland werden gevraagd om graffititeksten te spuiten op muren die dienden als decor. De kunstenaars maakten echter gebruik van de mogelijkheid om in het Arabisch kritiek te leveren op de opdrachtgever. Zij schreven satirische teksten die pas werden ontcijferd nadat ze al waren uitgezonden.
Ook verschillende websites, gebouwd door kunstenaars, vormen onderdeel van Pauls collectie. Zo maakte het collectief UBERMORGEN.COM in 2000 de wehsite voteauction.com, die het deed voorkomen alsof Amerikanen tijdens de presidentsverkiezingen hun stem konden verkopen aan de hoogste bieder. The Yes Men lanceerden lanceerden in 2016 sharethesafety.org, die de indruk wekte dat de National Rifle Association beweerde dat gevaar lopende burgers een pistool gedoneerd kregen. Pauls uitwerking van het ‘Guantanamo Bay-museum’ is erg sterk en geeft diepte aan de tentoonstelling. Jammer is echter dat dit concept niet duidelijk wordt toegelicht, waardoor waarschijnlijk een groot deel van de bezoekers het narratief er niet uithaalt.
Los van elkaar zijn de kunstwerken in de tentoonstelling zeer krachtig, maar vooral de samenhang maakt indruk. As If, The Media Artist as Trickster is activistisch en speelt in op radicale bewustwording. Toch voelt de tentoonstelling niet zwaarbeladen of deprimerend aan, maar eerder als het wakker worden uit een roes. De kracht van kunst bij het aankaarten van maatschappelijke problemen kan nog altijd niet worden onderschat. Deze kunstenaars signaleren niet slechts problemen, maar hebben het heft in eigen handen genomen. Dit doet beseffen dat de media ons dan misschien wel dagelijks beïnvloeden, maar dat wij als burgers net zo goed zelf druk kunnen zetten: If you can’t beat them, join them.
Tekst: Rosanne Schipper
fotografie Lara E. Tompa.
Dit artikel verscheen eerder in TubeLight, #102,
Maart · Mei 2017
Politiek en technologie / Kunst en Activisme / Nieuwe media /
Exposities
Expositie: As If - The Media Artist as Trickster
Over politieke mediakunst waarin verschillende vormen van misleiding centraal staan, samengesteld door Annet Dekker en David Garcia ism Ian Alan Paul
Netwerk
Ian Alan Paul
Kunstenaar, curator
David Garcia
Kunstenaar, academicus
