Installatiefoto van de exposite BOMB (2013) in het AAMU, Utrecht Artikel: Waarom de sluiting van het Museum voor Hedendaagse Aboriginal Kunst - AAMU eeuwig zonde is
Met de opening van Tracking Memories op zaterdag 21 januari en In the future everything will be as certain as it used to be op 16 maart 2017 zijn voor het Museum voor Hedendaagse Aboriginal Kunst (AAMU) in Utrecht de laatste tentoonstellingen een feit. Na zestien jaar zal het niet langer onderdeel uit maken van het Nederlandse museumlandschap. En dat is doodzonde. Nu rest alleen nog de hoop dat andere musea de rijke collectie kunstwerken willen tonen op de manier waarmee het AAMU zich onderscheidde.
Geen geld meer
Het nieuws kwam op een opmerkelijk moment. Terwijl de musea begin januari over elkaar heen buitelden om hun bezoekcijfers van 2016 bekend te maken, berichtte het AAMU over de aankomende sluiting. En dat terwijl de Nederlandse musea al een flink aantal jaar een bloeiende bedrijfstak zijn. De sluiting blijkt dan ook niet het resultaat van tegenvallende bezoekersaantallen, maar van opgedroogde geldbronnen. Als enige museum in Europa dat zich specifiek richt op hedendaagse Aboriginal kunst, kan het AAMU zich niet langer staande houden. Daarmee verdwijnt een platform waarop thema’s als racisme, (post)kolonialisme, en culturele diversiteit via de beeldende kunsten aan de kaak worden gesteld. Thema’s die via de geschiedenis van Australië – hoewel aan de andere kant van de wereld – heel dicht bij het Nederland van nu blijken te staan.
Mapping Australia
In 2016 vierden Nederland en Australië het Dirk Hartogjaar. Vierhonderd jaar daarvoor bereikte ontdekkingsreiziger Hartog met zijn schip De Eendracht vanaf Texel de westkust van Australië. Concluderend dat hier niet veel viel te halen, spijkerde hij een plaat met zijn naam aan een paal en voer verder. Het eiland staat nu bekend onder de naam Dirk Hartogeiland en de plaat maakt onderdeel uit van de collectie van het Rijksmuseum. De vraag is alleen of we hier nu echt trots op moeten zijn. Vierden we in 2016 niet eigenlijk het begin van alle ellende voor de oorspronkelijke bewoners van Australië?
Het AAMU maakte eind vorig jaar rondom de geschiedenis van Dirk Hartog de tentoonstelling Mapping Australia. Hierin werden twee manieren van het in kaart brengen van het land in beeld gebracht: cartografie uit de tijd van de VOC en traditionele Aboriginal beeldtaal, bestaande uit stippen en symbolen. De tentoonstelling maakte op fijnzinnige wijze duidelijk dat de verschillende manieren van de representatie van kennis, hoewel totaal tegenovergesteld, ieder op hun eigen manier schatten aan informatie in zich dragen. De objecten werden zonder enige vorm van hiërarchie getoond, beide culturen en hun expressies voor even waardevol aangezien.
In de actuele discussie over de legitimering van etnografische en volkenkundige musea, instellingen die voortkomen uit kolonialistische overwegingen, positioneerde het AAMU zich juist nadrukkelijk als kunstmuseum. Hier komen de kunstwerken eerst: de artistieke visies en het ambacht stonden in de samenstelling van de tentoonstellingen altijd voorop. Via de artistieke kwaliteit worden de vaak schrijnende achterliggende geschiedenissen en persoonlijke verhalen verteld. Verhalen over de rijke Aboriginal tradities, de tragiek van het Aboriginal bestaan in tijden van kolonialisme en de complexiteit van de postkoloniale verhoudingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen.
Verzoeningsgeschenk
Een van de topstukken uit de AAMU-collectie herinnert aan een gebeurtenis van tien jaar voor Dirk Hartog Autralië aandeed. De Wik Ceremonial Law Poles (2007) markeren het eerste contact in 1606 tussen de VOC-zeevaarders van het schip De Duyfken en de lokale Wik bevolking, levend op de westkust van het huidige Cape York. De Law Poles zijn door het Wik volk aan het AAMU en de Nederlandse bevolking geschonken, als een verzoeningsgeschenk voor de nasleep van dit eerste contact. De verhalen van die ontmoeting met de blanken zijn van generatie op generatie overgeleverd, de in 2007 vervaardigde Wik Ceremonial Law Poles vormen een soort sluitstuk op deze traditie. De aankomst van de palen op hun plek van bestemming in het Utrechtse museum werd ingewijd met een speciale rituele ceremonie, zodat de connectie tussen de nieuwe thuisbasis en het kunstwerk is bezegeld.
De AAMU benadering
Voor het AAMU zijn de kunstwerken niet slechts illustraties van deze verhalen, maar een cruciaal onderdeel van de manier waarop Aboriginals zich staande hebben kunnen houden. Hoewel ze van oudsher het concept kunst niet kenden, gaf de beeldende kunst hen een stem in het publieke domein. Een stem die ze zich eigen hebben gemaakt, omdat deze door westerlingen werd begrepen. Een emotioneel hoogtepunt vond plaats in 1979 toen Aboriginals een landclaim indienden bij de rechtbank, om zo het land dat hun ooit ontnomen was terug te claimen. Daarvoor moesten ze wel kunnen aantonen dat ze de rechtmatige eigenaren waren. De enige manier was door te laten zien hoeveel kennis ze hadden van het land, maar die kennis werd gebruikelijk van generatie op generatie overgedragen. De kunst bood een manier om die kennis om te zetten in schilderijen, die na enige discussie, werden aangenomen als bewijsmateriaal in de rechtszaak.
Wegens de abstracte esthetiek is Aboriginal kunst decennia later booming business geworden en is het wereldwijd in galeries en museumcollecties te zien. Met de aanstaande sluiting van het AAMU verdwijnt het enige museum in Europa dat zich toespitst op hedendaagse Aboriginal kunst. De zorgvuldig opgebouwde collectie toont door middel van de rijke artistieke diversiteit hoe historische gebeurtenissen doorwerken op een bevolking.
Hopelijk zijn er andere musea in Nederland die de urgentie hiervan onderkennen, want de collectie legt enerzijds het belang van kunst en anderzijds noodzakelijke thema’s bloot. Hedendaagse Aboriginal kunst toont ons de kwetsbaarheid van een tot op het bot gepolariseerde samenleving. De confrontatie daarmee kan Nederland op dit moment wel gebruiken.
Tekst: Lieke Wijnia
Bron: Diggit Magazine
Hedendaagse Aboriginal kunst / Museologie /
Exposities
Expositie: In the future everything will be as certain as it used to be
Expositie in samenwerking met het Aboriginal Art Museum Utrecht (AAMU), dat in 2017 na zestien jaar de deuren moet sluiten, samengesteld door Georges Petitjean
Agenda
Symposium: In the future everything remains uncertain
Een discussie over Nederlands collectiebeleid in het licht van de sluiting van het Aboriginal art Museum Utrecht
Netwerk
